Anadolu Halk Müziğinin Enstrümanı Olan « Saz » Ailesini Yeterince Tanıdığımızda, Sanırım Bu Sorunun Cevabını Verebiliriz. Bu Amaçla 2000 Yıllık Geçmişi Olan Saz’ın Tarihsel Gelişimini Öğrenmemiz Yerinde Bir Davranış Olacaktır.
saz Ailesinin Atası Olarak Bilinen Kopuz, Orta Asya´daki Türk Boyları Tarafından Kullanılmış, O Bölgenin "gezginci Ozanları" Aracılığıyla Anadolu´ya Gelmiştir.ilk Zamanlarda Bir Ululuk Sembolü Olarak ;güç Verme,kötü Ruhları Kovma,toplumu Kaynaştırma, Yerme Ve Övgüleri İle Haberleşme Aracı Olarak Kullanılırdı. Türkmenler, Kopuz’u Kutsal Kabul Etmiş, Çalmasını Bilmeyeni Kendilerinden Saymamıştır. Hatta Savaşlarda Belinde Kopuz Olan Savaşcıya Düşmanın El Sürmediği Söylenirmiş.bu Enstrumanın Yay İle Çalınanlarına « İklığ » Mızrap İle Çalınanlarına İse « Kopuz » Adı Verilmiştir.su Kabağının Üst Kısmına İnce Deriler Geçirerek Kiriş Telleri Takılmış, Zamanla Değişerek Ağaçlar Oyulmak Suretiyle Metal Teller Takılarak Günümüzde Ki Şeklini Almıştır.kopuz Orta Asya Ve Sibirya Türkleri Tarafından Günümüzde Hala Kullanılmaktadır.
bağlama’ya Geçiş, Orta Boy Bağlama Büyüklüğünde 15 Perdeden Oluşan « Çöğür » Adı Verilen Enstruman İle Olmuştur.bağlamayla İlgili Sözlere İlk 18 İnci Yüzyılda Rastlanmaktadır . ''bağlama, Saz Şairlerinin, Şiirlerini Okurken Çaldıkları Küçük Saz Sapına Perde Bağlanması Dolayısıyla, Bu Çalgıya Bağlama Denmiş Olacağı Düşüncesi Ağırlıktadır.günümüzdeki Şekliyle Saz Ailesinin En Tanınıp Bilinen Enstrumanı Bağlama’yı Tanıyacak Olursak ;bağlama Ailesinin En Küçük Ve En Tiz Sesli Çalgısı « Cura »’dır.cura’dan Biraz Daha Büyük Ve Bir Oktav(müzikte Kullanılan Do-re-mi-fa-sol-la-si Notaları Bir Oktavdır) Daha Kalından Ses Veren Çalgısı İse Tambura’dır.tambura’ya Göre Bir Oktav Kalın Ve Bağlama Ailesinin En Kalın Ses Veren Çalgısına İse « Divan Sazı» Denir.
bağlama ;tekne ,göğüs Sap Olmak Üzere Üç Kısımdan Oluşur.tekne Genellikle Dut, Gürgen,kestane ,ardıç,karaağaç,ceviz Gibi Ağaçlardan Yapılır.göğüs Bölümü İse Akustik Ses Elde Edebilmek İçin Köknar,çam,ladin Gibi Ağaçlardan Yapılır. Bağlama Mızrap Veya Tezene Adı Verilen Kiraz Ağacı Kabuğu Veya Plastikten Yapılan Araçla Çalındığı Gibi Bazı Yörelerimizde Parmakla Da Çalınmaktadır. Bu Çalım Tekniğine « Şelpe » Adı Verilmektedir. Bağlama’nın Sap Kısmı İse Gürgen, Ardıç Veya Ceviz Gibi Sert Ağaçlardan Yapılır.17 İla 24 Perdesi Olup,kısa Ve Uzun Sap Bağlama Olmak Üzere İkiye Ayrılırlar.bağlama Üzerinde İkişerli Veya Üçerli Olmak Üzere Üç Grup Tel Vardır.bu Tel Grupları Degişik Biçimlerde Akort Edilerek, Bağlama Düzeni,kara Düzen (bozuk Düzen), Misket Düzeni, Müstezat, Abdal Düzeni, Rast Düzeni,fidayda Düzeni Vb.düzenlere Akot Edilir. Halk Müziği'nin En Önemli Özelliklerinden Birisi De Yörelere Has Söyleniş Ve Çalınış Biçimleridir. Bağlama İle, Yörelerin Tezene Özelliklerini Çalmaya, O Yörenin Tavrı Denilmektedir. Bu Tavırlar Tezene Kullanımı İle İlgili Olup, Zeybek Tavrı, Sürmeli Tavrı (yozgat Tavrı), Kayseri Tavrı, Konya Tavrı, Silifke Tavrı, Azeri Tavrı, Ankara Tavrı, Aşıklama Tavrı, Karadeniz Tavrı, Rumeli Tavrı, Karşılama Ve Teke Tavrı Diye Adlandırılırlar.
sonuç Olarak, Aslen Farsça Bir Terim Olan Ve Farsça'dan Türkçe'ye Geçen ''saz'', Halk Sanatçılarının Şiirlerini Söylerken Çaldıkları Telli Çalgının Genel Adıdır. ''bağlama'' Terimi ''saz''dan Sonra Bu Çalgıda İkinci Derecede Kullanılan Bir Diğer Addır. Anadolu'da Kopuzdan Sonra, Tambura Tipli Çalgıların Genel Adı Olarak Kullanılan Terimler ''saz'' Ve ''bağlama''dır.
muhlis Dönmez
saz Ailesinin Atası Olarak Bilinen Kopuz, Orta Asya´daki Türk Boyları Tarafından Kullanılmış, O Bölgenin "gezginci Ozanları" Aracılığıyla Anadolu´ya Gelmiştir.ilk Zamanlarda Bir Ululuk Sembolü Olarak ;güç Verme,kötü Ruhları Kovma,toplumu Kaynaştırma, Yerme Ve Övgüleri İle Haberleşme Aracı Olarak Kullanılırdı. Türkmenler, Kopuz’u Kutsal Kabul Etmiş, Çalmasını Bilmeyeni Kendilerinden Saymamıştır. Hatta Savaşlarda Belinde Kopuz Olan Savaşcıya Düşmanın El Sürmediği Söylenirmiş.bu Enstrumanın Yay İle Çalınanlarına « İklığ » Mızrap İle Çalınanlarına İse « Kopuz » Adı Verilmiştir.su Kabağının Üst Kısmına İnce Deriler Geçirerek Kiriş Telleri Takılmış, Zamanla Değişerek Ağaçlar Oyulmak Suretiyle Metal Teller Takılarak Günümüzde Ki Şeklini Almıştır.kopuz Orta Asya Ve Sibirya Türkleri Tarafından Günümüzde Hala Kullanılmaktadır.
bağlama’ya Geçiş, Orta Boy Bağlama Büyüklüğünde 15 Perdeden Oluşan « Çöğür » Adı Verilen Enstruman İle Olmuştur.bağlamayla İlgili Sözlere İlk 18 İnci Yüzyılda Rastlanmaktadır . ''bağlama, Saz Şairlerinin, Şiirlerini Okurken Çaldıkları Küçük Saz Sapına Perde Bağlanması Dolayısıyla, Bu Çalgıya Bağlama Denmiş Olacağı Düşüncesi Ağırlıktadır.günümüzdeki Şekliyle Saz Ailesinin En Tanınıp Bilinen Enstrumanı Bağlama’yı Tanıyacak Olursak ;bağlama Ailesinin En Küçük Ve En Tiz Sesli Çalgısı « Cura »’dır.cura’dan Biraz Daha Büyük Ve Bir Oktav(müzikte Kullanılan Do-re-mi-fa-sol-la-si Notaları Bir Oktavdır) Daha Kalından Ses Veren Çalgısı İse Tambura’dır.tambura’ya Göre Bir Oktav Kalın Ve Bağlama Ailesinin En Kalın Ses Veren Çalgısına İse « Divan Sazı» Denir.
bağlama ;tekne ,göğüs Sap Olmak Üzere Üç Kısımdan Oluşur.tekne Genellikle Dut, Gürgen,kestane ,ardıç,karaağaç,ceviz Gibi Ağaçlardan Yapılır.göğüs Bölümü İse Akustik Ses Elde Edebilmek İçin Köknar,çam,ladin Gibi Ağaçlardan Yapılır. Bağlama Mızrap Veya Tezene Adı Verilen Kiraz Ağacı Kabuğu Veya Plastikten Yapılan Araçla Çalındığı Gibi Bazı Yörelerimizde Parmakla Da Çalınmaktadır. Bu Çalım Tekniğine « Şelpe » Adı Verilmektedir. Bağlama’nın Sap Kısmı İse Gürgen, Ardıç Veya Ceviz Gibi Sert Ağaçlardan Yapılır.17 İla 24 Perdesi Olup,kısa Ve Uzun Sap Bağlama Olmak Üzere İkiye Ayrılırlar.bağlama Üzerinde İkişerli Veya Üçerli Olmak Üzere Üç Grup Tel Vardır.bu Tel Grupları Degişik Biçimlerde Akort Edilerek, Bağlama Düzeni,kara Düzen (bozuk Düzen), Misket Düzeni, Müstezat, Abdal Düzeni, Rast Düzeni,fidayda Düzeni Vb.düzenlere Akot Edilir. Halk Müziği'nin En Önemli Özelliklerinden Birisi De Yörelere Has Söyleniş Ve Çalınış Biçimleridir. Bağlama İle, Yörelerin Tezene Özelliklerini Çalmaya, O Yörenin Tavrı Denilmektedir. Bu Tavırlar Tezene Kullanımı İle İlgili Olup, Zeybek Tavrı, Sürmeli Tavrı (yozgat Tavrı), Kayseri Tavrı, Konya Tavrı, Silifke Tavrı, Azeri Tavrı, Ankara Tavrı, Aşıklama Tavrı, Karadeniz Tavrı, Rumeli Tavrı, Karşılama Ve Teke Tavrı Diye Adlandırılırlar.
sonuç Olarak, Aslen Farsça Bir Terim Olan Ve Farsça'dan Türkçe'ye Geçen ''saz'', Halk Sanatçılarının Şiirlerini Söylerken Çaldıkları Telli Çalgının Genel Adıdır. ''bağlama'' Terimi ''saz''dan Sonra Bu Çalgıda İkinci Derecede Kullanılan Bir Diğer Addır. Anadolu'da Kopuzdan Sonra, Tambura Tipli Çalgıların Genel Adı Olarak Kullanılan Terimler ''saz'' Ve ''bağlama''dır.
muhlis Dönmez
