A
akkuru
Ziyaretçi
3-18 YAŞ GRUBUNDAKİ DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE/AŞIRI HAREKETLİLİK BOZUKLUĞU OLAN (DEHB) ÇOCUKLARIN EĞİTİMLERİ PROJESİ
. GİRİŞ
Sosyal yapıda ortaya çıkan gelişmeler, sosyal ilişkileri değiştirerek, eğitim alanında öğrenci merkezli yaklaşımları ve uygulamaları gündeme getirmiştir. Eğitim-öğretim ortamlarının ve imkanlarının kişisel özellikleri dikkate alarak yapılandırılması, öğrenci kişilik hizmetlerinin de ön plana çıkmasında etkili olmuştur. Bu bağlamda da özür veya özelliği olan öğrencilerin eğitim-öğretim etkinliklerinden en üst düzeyde yararlanarak sosyal yapıyla bütünleşmeleri gerekmektedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu (DEHB) olan öğrencilerin de eğitim imkanlarından en üst düzeyde yararlanabilmesi ve sosyalleşebilmeleri için DEHB olan çocukların eğitim projesinin hazırlanmasına ihtiyaç duyulmuştur.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE/AŞIRI HAREKETLİLİK BOZUKLUĞUNUN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ
Dikkat eksikliği hiperaktivite/aşırı hareketlilik bozukluğu, çocuğun “yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, ataklık ve dikkat sorunları” olarak tanımlanmaktadır(APA, 1994).
DEHB’nin sıklığı DSM IV (Köroğlu, 1994)’ün verilerine göre toplumda %3-5 arasında, erkek çocuklarda kızlara oranla 3 kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir. DEHB’nin nedenleri tam olarak bilinmese de psiko-sosyal ve biyolojik faktörlerin etkili olduğu tespit edilmiştir.
Gerek halk arasında gerek tıbbi çevrelerde DEHB’nin yaş ilerledikçe kendiliğinden azalacağı ve geçeceğine ilişkin yaygın kanılar bulunmaktadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalar bunun böyle olmadığını, bozukluğun gidişinin farklı kişilerde farklı seyirler gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu bozuklukta; hareketlilik çoğunlukla ilk on yıl içerisinde sorun yaratırken yaş ilerledikçe azalabilmektedir. Ancak dikkat sorunu; okula başlamadan önce fark edilmeyip önemsiz görülsede, çocuğun okul yaşamına başladığı zamandan itibaren sorun yaratmaktadır Bunun yanısıra sosyal ve duygusal alanlardaki zorluklar, ilk çocukluk çağından itibaren değişik sorunlara yol açmakta ve yetişkinlik çağında daha da etkili olmaktadır. Geç ergenlik ya da yetişkinlik döneminin erken evrelerinde kişi artık işlevsel olarak bozukluğun belirtilerini ya da bunlara ilişkin sorunları göstermektedir. Sorunlar ve belirtiler yetişkinlikte de sürer. Buna ek olarak duygusal ve sosyal sorunlar gözlenir. Bu vakalarda yalnız belirtiler sürmekle kalmaz, bunlara ciddi psikopatolojilerde eklenir. Alkolizm, madde bağımlılığı, antisosyal kişilik bozukluğu gibi yakınmalar gözlenir .
DEHB basit, gelip geçici bir yaramazlık veya dikkat dağınıklığı olarak değerlendirilmemelidir. DEHB çocuğun erişkin yaşama hazırlanmasında önemli sorunlara yol açabildiği gibi, çoğunlukla ergenlik ve erişkinliğe kadar devam eden davranış ve dikkat sorunlarına neden olmakta, olguların yaklaşık 1/3’ünde başka psikiyatrik bozuklukların (okul sorunları ve öğrenme bozuklukları, karşıt olma, karşıt gelme bozuklukları, davranım bozukluğu, depresyon ve kaygı (anksiyete) bozuklukları, arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar, bağlanma bozuklukları, madde bağımlılığı) eşlik etmesiyle içinden çıkılması güç durumlara yol açabilmektedir.
DEHB; bireyi, anne-babasını ve öğretmenini sürekli meşgul eden önemli bir sorun haline gelmiştir. Bu bozukluğu olan bireyleri; aileleri ve öğretmenleri “kavgacı, asabi, çabuk düş kırıklığına uğrayıp, sıklıkla ağlayan, hayallere dalan, başkasının konuşmasını kesen, yaramaz, kurallara uymayan, derslerde eşyalarını kaybeden çabuk heyecanlanan ve oturduğu yerden sık sık kalkan” olarak tanımlamaktadır. Bu tür tanımlamalar, çocuğun benlik algısının düşürüp, sosyal ilişkilerini ve eğitim sürecini olumsuz etkilemektedir. Özdoğan (2000: 99)’a göre; ilk çocukluk dönemindeki anne-babanın eğitim hataları, çocuktan aşırı beklenti, az/yanlış motivasyon, gelişim krizleri, olumsuz yaşam koşulları, bulunulan ortamdaki olumsuz yaşantılar, beslenme, anne-babanın çocuklara ayırdıkları zamanın sınırlılığı ve kitle iletişimi araçlarının etkisi zaman zaman bireylerde DEHB’ye benzer aşırı hareketlilik ve dikkat toplama zorluklarıyla karıştırılmakta ve hiperaktivite/aşırı hareketlilik/dikkat dağınıklığı bozukluğu olarak etiketlendirilmektedir.
DSM IV (Köroğlu, 1994) ’ün Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğunun Özellikleri:
a) Dikkatsizlik
Ø Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar,
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır,
Ø Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür,
Ø Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir),
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker,
Ø Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir,
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler),
Ø Çoğu zaman dikkati dış uyaranlara kolaylıkla dağılır,
Ø Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır.
b) Hiperaktivite/Aşırı hareketlilik
Ø Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur,
Ø Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar,
Ø Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir),
Ø Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır,
Ø Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır,
Ø Çoğu zaman çok konuşur.
c) Dürtüsellik/Ataklık
Ø Çoğu zaman sorulan sorunun tamamlanmasını beklemeden cevabını verir,
Ø Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır,
Ø Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.
DEHB olan öğrenciler sınıf ortamında; kıpır kıpırdırlar, dersin düzenini bozarlar, tahtada yazılanları defterlerine geçirmekte güçlük çekerler, defter sayfalarının yarısını doldururlar, yazıları kötüdür, yazım kurallarına dikkat etmezler, ödevlerini tamamlamakta sorun yaşarlar. Dikkatsizlikleri sınav başarılarını da etkiler bu nedenlerden dolayı çocuğun okul başarısında düşme olur, öğrenim görerek meslek edinme şansı azalır. Oyunlarda sırasını bekleyemezler ve arkadaşlarıyla sorun yaşarlar. Çoğu kez okul eşyalarını kaybederler. Tehlikeli olabilecek durumların sonuçlarını düşünmeden hareket edebilirler. Kendisine söylenenleri dinlemiyormuş izlenimi verirler. Evde sakarlık yapar, ya da hiç düşünmeden yapılan davranışlar nedeniyle anne-babası ve kardeşleriyle sorun yaşarlar (Selçuk, 2001).
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite/aşırı hareketlilik Bozukluğu tanısının konulabilmesi için temel belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, en az iki ortamda görülmesi, (okul ve evde) ve 6 ay boyunca da devam ediyor olması gerekmektedir. DEHB olan bireyler, dikkat eksikliği ve aşırı hareketli olanlar, yalnızca dikkat sorunu olanlar ve aşırı hareketli ataklık sorunu olanlar olarak üç ayrı grupta yer almaktadır. Bu özellikler bireyler arası farklılık gösterirken, tanıyı alan her çocuğun sorunları temelde aynıdır(Aysev ve ark. 2000)
MEVCUT DURUM
DEHB olan çocukların zeka düzeyleri akranlarından farklı olmamasına rağmen bilişsel, duygusal ve davranışsal alanlarda zorluk yaşamalarından dolayı özel eğitime ihtiyaç duymaktadırlar.
Ülkemizde DEHB olan çocukların tıbbî tanısı; çocuk-ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde konulmakta ve bu tanıya göre de, Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüklerinin, özel eğitim hizmetleri bölümünde değerlendirilerek eğitsel olarak tanılanmaktadır. DEHB olan çocuklar alınan eğitsel tanılama ve yöneltme kararı sonucunda, gerek görülmesi durumunda kaynaştırma eğitimine tâbi tutulmaktadırlar.
DEHB; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 4. maddesinde tanımlanmamış olmasına rağmen aynı yönetmeliğin 73. maddesinin 7. paragrafında “Hiperaktivite/aşırı hareketlilik ve dikkat eksikliği yetersizliği olan öğrencilerin bu özellikleri göz önüne alınarak kısa yanıtlı ve az sorulu yazılı sınavlar, ödevler ve projelerle değerlendirilirler.” ifadesi yer alırken, 10. paragrafta ise “Alınan özel eğitim önlemlerine rağmen her tür ve kademede bir dersin öğretim programında başarısız olan öğrenci; diğer derslerdeki ortalamaya bakılarak genel başarı ortalamasının altında bir not ile değerlendirilmez.” denilmektedir. Bu bağlamda da DEHB olan öğrencilerin eğitim-öğretimlerindeki özel gereksinimlerinin karşılanabilmesi ve uygulamada karşılaşılan sorunlara çözüm getirilebilmesi için eğitim-öğretim programlarının, öğretmen yaklaşımlarının, öğrenme-öğretme stratejisi, yöntem ve tekniklerinin, sınıf ortamlarının, sınama durumlarının yeniden düzenlenmesi gerekmektedir (573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname).
GEREKÇE
Ülkemizde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu (DEHB) özellikle son 10 yıl içerisinde önem kazandığı için kitle iletişim araçlarında sıklıkla gündeme getirilmiştir. Topluma aktarılan bilgilerin yetersizliği ve/veya aktarılış biçimi DEHB’nin yanlış anlaşılmasına ve değerlendirilmesine neden olabilmektedir. Genellikle bu bozukluğu olan çocuklar “üstün, çok zeki, yaramaz” olarak nitelendirilmektedir. Aynı zamanda farklı yetersizliğe sahip olan bireylerde görülen aşırı hareketlilik durumu da DEHB’deki hiperaktivite/aşırı hareketlilikle karıştırılabilmektedir.
Ancak bu bozukluğun en temel göstergesi ise çocuğun dikkat süresinin yaşının ve zekasının gerektirdiğinden daha kısa olmasıdır. Bu çocukların zekaları normal olduğu halde dikkat problemlerine sahip olmalarından dolayı okulda öğrenme sorunlarıyla karşılaşmaktadırlar (Öktem,1996).
DEHB (Köroğlu;1994)’nın görülme sıklığına göre her sınıfta en az bir öğrencinin bulunduğu düşünüldüğünde ülkemiz genelinde eğitim kurumlarına devam eden 500.000 öğrencinin DEHB’den etkilendiği varsayılmaktadır.
Yukarıda da belirtildiği üzere, farklı etmenler sonucunda normal okul çağı çocuklarında ve DEHB’ye bağlı dikkatsizlik ve aşırı hareketlilik belirti ve sorunlarıyla başetmede kullanılacak yöntem ve tekniklerin “Sınıfiçi Dikkat Toplama Pilot Çalışmalarıyla” desteklenmesi gerekmektedir.
Bu proje; koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması kapsamında, DEHB olan çocukların tanımlanması, erken ve ayırıcı tanısının konulması ve etkili eğitim-öğretim hizmetlerinin planlanarak, yürütülmesini sağlayacaktır.
II. YASAL DAYANAK
1. T.C. Anayasanın 42. maddesi,
2. 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu,
3. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu,
4. 4306 Sayılı Kanun,
5. 3797 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun,
6. 19.06.1986 tarih 19139 sayılı 3308 Mesleki Eğitim Kanunu
7. 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,
8. 2000/72 sayılı Özel Eğitim Uygulamaları Hakkında Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün Genelgesi.
III. ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ (Hizmet Birimleri)
Özel eğitim hizmetlerinin amacı; özel eğitim gerektiren çocukların Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve ilkeleri doğrultusunda, genel ve meslekî eğitim görme haklarını kullanabilmelerinin sağlanmasına yöneliktir.
DEHB olan çocukların eğitimini de kapsayan bu amaca yönelik hizmetleri, ilk elden veren iki ana birim bulunmaktadır.
III-1 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisleri
Eğitim kurumları bünyesinde öğrencilere eğitimde psikolojik hizmetleri sağlayan birimlerdir. Genel olarak öğrencinin meslekî rehberlik, eğitsel rehberlik, bireysel danışma, öğrencinin güçlü ve zayıf yönlerini tanıma grup etkinliği konusunda danışma hizmetlerini yürüterek öğrencinin özel gereksinimlerini belirlerler. RPD servisleri işlevleri ve hizmetlerinin içeriği olarak Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ ne, idari olarak da bulundukları eğitim türü ya da kademesinin bağlı olduğu Bakanlık birimlerine bağlıdırlar. Okul rehberlik ve psikolojik danışma servislerinde toplam 7573 rehber öğretmen (danışman/counselor) görev yapmaktadır.
III-2 Rehberlik ve Araştırma Merkezleri
İl ve ilçelerde eğitim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma ile özel eğitim hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine ilişkin her türlü çalışmaları yerine getiren merkezlerdir. Rehberlik ve araştırma merkezleri temel iki bölümden oluşur. Bunlardan birincisi özel eğitim hizmetleri bölümü, diğeri ise rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bölümüdür.
III-2-a) Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü;
· Özel eğitim gerektiren çocukların tespiti amacıyla yapılacak taramalarda yer alır, bununla ilgili her türlü özel eğitim hizmetini verir.
· Zihin, duygu ve sosyal yönden uyumsuzluk, gelişimdeki gerilik, öğrenme güçlüğü, okul başarısızlığı, çeşitli bedensel engeller gibi nedenlerle bölüme başvuran bireyleri kabul eder, dosya açar ve gerekli hizmeti verir.
· Özel eğitim kurumları ve kaynaştırma programı uygulayan okulların rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servislerine, yönetici ve öğretmenlerine özel eğitim ile ilgili gerekli destek hizmetlerde bulunur.
· Merkezin sorumluluk alanında özel eğitim gerektiren öğrencilerin üst öğrenim kurumları ve mesleğe yönelmeleri konusunda gerekli çalışmaları yapar ve kurumlar arası eşgüdümü sağlar.
· Okul yönetimleri, sınıf ve branş öğretmenleri ve ailelere yönelik özel eğitim ve kaynaştırma eğitimiyle ilgili konferans, panel gibi toplantılar ile çeşitli hizmetiçi eğitim etkinlikleri düzenler. Gerektiğinde üniversite ve ilgili kuruluşlarla işbirliği yapar.
· Hizmet verilen bireylerle ilgili olarak merkez dışına verilecek bilgilerde kişiyi ve aileyi olumsuz etkileyebilecek yaklaşımlardan kaçınır.
· Bölümün etkinliklerinde kullanılacak psikolojik ölçme araçları ile diğer araç ve tekniklerin belirlenmesi ve sağlanması için yapılacak çalışmaları planlar, yürütür ve sonuçlandırır.
· Özel eğitim gerektiren çocukların kendilerine, ailelerine ve eğitim kurumlarına yönelik, onların gelişimlerini destekleyecek yayınlar hazırlar ve ilgililere ulaştırır.
· Özel eğitime gereksinimi olan çocukların ve öğrencilerin eğitsel tanılama, değerlendirme ile yerleştirilmelerini sağlar ve eğitimde yöneltmeyi yapar ve kaynaştırma eğitiminde öğretmen ve okullara müşavirlik desteğinin verilmesi gibi hizmetleri yürütür.
III-2-b) Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü
Temel olarak RAM’ nin görev bölgesindeki okulların eğitsel, mesleki ve bireysel rehberlik hizmetlerinde bütünlük sağlanması, geliştirme, yayın ve hizmetiçi eğitim olarak okulların desteklenmesi, merkezi programlar ve esasları da dikkate alarak bölgenin gereksinimlerine göre çerçeve rehberlik programlarının hazırlanması gibi hizmetleri yürütür.
III-3 İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri
İl/ilçe milli eğitim müdürlüklerinde özel eğitim ile rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini ilde/ilçede yönetiminden sorumlu olan bir şube oluşturulmakta ve hizmetler bu şubenin koordinasyon ve organizasyonu ile yürütülmektedir.
III-4 Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
12.05.1992 tarih ve 21226 sayılı Resmî Gazete’de Yayınlanan 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 23. maddesinde belirtilen görevleri yerine getirir.
IV. SORUNLAR
IV-1) DEHB olan çocukların eğitim gördükleri her tür ve kademeye göre uygun eğitim modellerinin oluşturulmamış olması,
IV-2) DEHB olan çocukların psiko-eğitsel değerlendirmesi ve eğitsel tanılamada yetersizliklerin olması,
IV-3) 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede yer alan DEHB olan çocukların tanımının yapılmamış olması ve değerlendirme sürecindeki esasların yetersiz olması,
IV-4) DEHB olan çocukların eğitimi ile ilgili birimler, kurumlar, kuruluşlar arasında etkili bir işbirliği ve eşgüdümün oluşturulamamış olması,
IV-5) Hizmet ve personel nitelikleri ile ilgili kaynakların ciddi boyutta yetersizliği.
V. PROJENİN GENEL AMACI VE KAPSAMI
V-1) AMAÇ: DEHB olan 3-18 yaş grubundaki çocukların yaş ve gelişim özellikleri dikkate alınarak ihtiyaçları doğrultusunda eğitim-öğretim imkanlarından en üst düzeyde yararlanmalarını sağlamaktır.
V-2) PROJENİN KAPSAMI: Ankara, Adana, Antalya, Bursa, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Trabzon, Gaziantep, Edirne, Erzurum, Diyarbakır,Samsun ve Van illerinde 3-18 yaş grubundaki DEHB olan bireyleri kapsar.
V-3) HEDEF KİTLE: Proje kapsamında 3-18 yaş (okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim okulları) grubundaki DEHB olan bireyler, öğretmenler ve aileleridir.
VI-PROJENİN HEDEFLERİ
VI-I PROJE KAPSAMINDA DEHB OLAN ÇOCUKLARIN TESPİTİ VE TANILAMA İLE İLGİLİ HEDEFLER, FAALİYETLER VE ÇIKTILAR
VI-I-1) 3-18 Yaş Grubundaki DEHB Olan Bireyler İçin Tespite Yönelik Hedef, Faaliyet ve Çıktılar
Hedef 1): Okul öncesi (3-6 yaş), ilköğretim (7-14 yaş) ve ortaöğretim (15-18 yaş) tür ve kademelerine devam eden DEHB olan çocukların tespitinin yapılması,
Faaliyetler:
a) DEHB olan çocukların tespiti amacıyla bilgi formunun hazırlanması,
b) Tıbbî tanısı yapılmış çocukların tespitine yönelik bilgi formunun, çocuk-ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniği bulunan kurum ve kuruluşlara gönderilmesi,
c) Eğitsel tanı ve yerleştirme kararına yönelik çocukların tespitine yönelik bilgi formunun Rehberlik ve Araştırma Merkezlerindeki Özel Eğitim Hizmetleri Bölümüne gönderilmesi,
Çıktı:
- 3-18 yaş grubundaki DEHB olan çocukların tespiti yapıldı.
- Elde edilen istatistiki bilgilere göre veri tabanı oluşturuldu.
Hedef 2): 3-18 Yaş Grubundaki DEHB Riski Olan Çocukların Tanılanması ve Değerlendirilmesi.
Faaliyetler:
a) Okul öncesi (3-6 yaş), ilköğretim (7-14 yaş) ve ortaöğretim (15-18 yaş) kademelerine devam eden DEHB olan çocukların tanısının konulması,
b) Tıbbî tanısının konulması,
c) Eğitsel tanısının konulması ve yöneltme kararının alınması,
d) Yerleştirme kararının alınması.
Çıktı:
- DEHB’nin tanılanması ve türü hakkında tıbbî rapor yazıldı.
- Yöneltme-yerleştirme kararı alındı.
- Sürecin izlendi.
- Eğitsel düzenlemeler yapıldı.
VI-II PROJE KAPSAMINDA TEMEL HİZMET SUNUCULARININ EĞİTİMİNE YÖNELİK HEDEFLER, FAALİYETLER ve ÇIKTILAR
VI-II-1)Temel Hizmet Sunucularının Eğitimindeki Hedef, Faaliyet ve Çıktılar
Hedef 1) Proje kapsamında temel hizmet sunucularını bilgilendirmeye yönelik kaynakların hazırlanması.
Faaliyetler:
a) Her tür ve kademede DEHB olan öğrencinin sınıf içi eğitsel düzenlemesini içeren kitapçık/broşürlerin hazırlanması ve yayımı,
b) Her tür ve kademede DEHB olan çocukların ailelerinin bilgilendirilmesine yönelik kitapçık/broşürlerin hazırlanması ve yayımı.
Çıktı:
- Aile ve öğretmenleri bilgilendirmeye yönelik kitapçık/broşürler hazırlandı.
- Aile ve öğretmenleri bilgilendirmeye yönelik hazırlanan kitapçıklarının/broşürlerin dağıtımı yapıldı.
Hedef 2) Proje kapsamında, rehberlik ve araştırma merkezinde görevli rehber öğretmen/psikolojik danışmanların teorik-pratik alanda eğitimi,
Faaliyetler:
a) DEHB olan çocukların tanımlanması, psiko-eğitsel değerlendirme süreci ve eğitim-öğretim ortamlarının düzenlenmesine yönelik dokümanın hazırlanması,
b) Hazırlanan dokümanın kullanımına yönelik DEHB olan çocukların “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi” öğretmenlerinin hizmetiçi eğitim programıyla formatör olarak yetiştirilmesi,
c) “Proje Uygulama Kurulu” tarafından “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi”nin eğitim faaliyetleriyle ilgili etkinlikleri izleme-değerlendirme amacıyla kullanılacak formların hazırlanması.
Çıktı:
- DEHB olan çocukların eğitiminde proje kapsamında her il/ilçe rehberlik ve araştırma merkezinden formatör rehber öğretmen yetiştirildi,
- Hizmetiçi eğitim dokümanı hazırlandı,
- Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibinin çalışmasının etkinliğinin izleme ve değerlendirme formatları hazırlandı.
Hedef 3) Okullarda çalışan temel hizmet sunucularının eğitimi
Faaliyetler:
a) Proje kapsamında formatör olarak yetiştirilmiş “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi” öğretmenlerinin RAM ve okul personeline (rehberlik ve psikolojik danışma servisi rehber öğretmeni/psikolojik danışmanı, öğretmen(ler) ve okul yönetimine) DEHB olan çocukların eğitimi konusunda bilgi ve becerilerini geliştirmeye dönük kapsamlı-teknik hizmetiçi eğitim faaliyetleri planlaması, gerçekleştirmesi,
b) Temel hizmet sunucularının eğitim sonunda kazanılmış bilgi ve beceriler doğrultusunda aile eğitimi ve rehberliğini gerçekleştirmesi.
Çıktı:
- Proje kapsamında okullarda temel hizmet sunucularının eğitimi gerçekleştirildi.
- DEHB olan çocukların aile eğitimi ve rehberliği gerçekleştirildi.
Hedef 4) Proje kapsamında İl Millî Eğitim Müdürlüğü bünyesinde görev alan temel hizmet sunucularının eğitimi.
Faaliyetler:
Proje kapsamında oluşturulmuş, rehberlik ve araştırma merkezi bünyesinde “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi”nce rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yürüten özel eğitim ve rehberlik bölümünden sorumlu millî eğitim müdür yardımcısı, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri il danışma kurulu ve okul öncesi - ilköğretim müfettişleri ile ortaöğretim müfettişlerinin eğitiminin gerçekleştirilmesi.
Çıktı:
Proje kapsamında il millî eğitim müdürlüğü bünyesinde görev alan temel hizmet sunucuları eğitildi.
VI-III PROJE KAPSAMINDA DEHB OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTSEL DÜZENLEMELERİN YAPILANDIRILMASINA YÖNELİK HEDEF, FAALİYET, ÇIKTILAR
Hedef 1) DEHB olan çocukların eğitsel düzenlemelerin yapılandırılması için kurumlararası işbirliği.
Faaliyetler:
a) Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve ilgili sivil toplum örgütleri arasında işbirliğine dönük protokollerin hazırlanması,
b) Protokolde yapılan tanımlamalara göre temel hizmet sunucuları için ortak eğitim faaliyetleri düzenlemesi,
c) İşbirliği çerçevesinde yapılan hizmetlerin etkililiğini değerlendirme ve gelecekte bu konuda daha etkin kalıcı eğitim modelleri geliştirmesi.
Çıktı:
- Protokol imzalandı.
- Kalıcı eğitim modelleri geliştirildi.
Hedef 2) Proje kapsamında eğitim-öğretim etkinliğinin verimini artırmak.
Faaliyetler:
a) Sınıf içi dikkat toplama çalışmalarının yapılması için seçilmiş pilot okullarda okul personelinin eğitilmesi,
b) Akran gruplarının eğitilmesi,
c) Pilot çalışmanın etkinliliğini izleme ve değerlendirmeye yönelik test ve dokümanın hazırlanması.
Çıktı:
- Okul personeli ve akranlar eğitildi.
- Test ve dokümanlar hazırlandı.
Hedef 3): DEHB olan çocukların eğitimi konusunda kamu bilincinin artırılması.
Faaliyet:
a) Kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği çerçevesinde toplumsal bilincin artırılması için bilgi alış-veriş ve işbirliği toplantıları düzenlenmesi,
b) DEHB hakkında farklı vasıtalarla bilgi geliştirmek, yaymak ve bu bilgilere erişimin sağlanması.
Çıktı:
- Kamu bilinci oluşturuldu.
- Bilgiye erişim sağlandı.
VII. UYGULAMA
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nde DEHB Proje Uygulama Birimi kurulacaktır. Bu birimde Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı rehber öğretmen veya psikolojik danışmanlar görevlendirilecektir. Bu birim söz konusu Genel Müdürlüğün sorumluluğunda bulunacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında protokolün hedeflenen biçimde oluşturulması kapsamında, bir “DEHB Danışma Kurulu” kurulacak ve çalışmalar bu kurulun değerlendirmeleri doğrultusunda yapılacaktır.
VIII. PERFORMANS GÖSTERGELERİ
1) DEHB Olan Çocukların Tespiti
1.1. 3-18 yaş grubundaki tanılanmış DEHB olan çocukların tespiti yapıldı.
1.2. Elde edilen istatistiksel bilgilere göre veri tabanı kuruldu.
2) Temel Hizmet Sunucularının Eğitimi
2.1. Proje kapsamında yer alan 14 ildeki Temel Hizmet Sunucularından olan rehberlik ve araştırma merkezinde 104 rehber öğretmen/psikolojik danışman, 14 il millî eğitim müdürlüğü özel eğitim ve rehberlik şube müdürü, 14 okul öncesi ve ilköğretim müfettişi ve 14 ortaöğretim müfettişi olmak üzere toplam 146 kişi eğitildi.
2.2. Proje kapsamında DEHB olup; eğitsel tanılaması yapılmış yerleştirme kararı olan çocukların sınıf öğretmenlerinin eğitimi yapıldı.
2.3. Aile ve öğretmen kitapçıkları hazırlandı ve dağıtımı yapıldı.
3. DEHB olan çocukların eğitsel düzenlemelerinin yapılması
3.1. Protokol imzalandı.
Kalıcı eğitim modelleri geliştirildi.
3.2. Okul personeli ve akranlar eğitildi.
Test ve doküman hazırlandı.
3.3. Kamu bilinci oluşturuldu.
Bilgiye erişim sağlandı.
IX. ÇIKTI GÖSTERGELERİ
1. DEHB’ye dönük yeni eğitsel düzenlemeler yapıldı.
2. DEHB olan bireyler sosyal yapıyla bütünleştirildi.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE/AŞIRI HAREKETLİLİK BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARINEĞİTİMİ PROJESİ
ÖRGÜT ŞEMASI
. GİRİŞ
Sosyal yapıda ortaya çıkan gelişmeler, sosyal ilişkileri değiştirerek, eğitim alanında öğrenci merkezli yaklaşımları ve uygulamaları gündeme getirmiştir. Eğitim-öğretim ortamlarının ve imkanlarının kişisel özellikleri dikkate alarak yapılandırılması, öğrenci kişilik hizmetlerinin de ön plana çıkmasında etkili olmuştur. Bu bağlamda da özür veya özelliği olan öğrencilerin eğitim-öğretim etkinliklerinden en üst düzeyde yararlanarak sosyal yapıyla bütünleşmeleri gerekmektedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu (DEHB) olan öğrencilerin de eğitim imkanlarından en üst düzeyde yararlanabilmesi ve sosyalleşebilmeleri için DEHB olan çocukların eğitim projesinin hazırlanmasına ihtiyaç duyulmuştur.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE/AŞIRI HAREKETLİLİK BOZUKLUĞUNUN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ
Dikkat eksikliği hiperaktivite/aşırı hareketlilik bozukluğu, çocuğun “yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, ataklık ve dikkat sorunları” olarak tanımlanmaktadır(APA, 1994).
DEHB’nin sıklığı DSM IV (Köroğlu, 1994)’ün verilerine göre toplumda %3-5 arasında, erkek çocuklarda kızlara oranla 3 kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir. DEHB’nin nedenleri tam olarak bilinmese de psiko-sosyal ve biyolojik faktörlerin etkili olduğu tespit edilmiştir.
Gerek halk arasında gerek tıbbi çevrelerde DEHB’nin yaş ilerledikçe kendiliğinden azalacağı ve geçeceğine ilişkin yaygın kanılar bulunmaktadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalar bunun böyle olmadığını, bozukluğun gidişinin farklı kişilerde farklı seyirler gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu bozuklukta; hareketlilik çoğunlukla ilk on yıl içerisinde sorun yaratırken yaş ilerledikçe azalabilmektedir. Ancak dikkat sorunu; okula başlamadan önce fark edilmeyip önemsiz görülsede, çocuğun okul yaşamına başladığı zamandan itibaren sorun yaratmaktadır Bunun yanısıra sosyal ve duygusal alanlardaki zorluklar, ilk çocukluk çağından itibaren değişik sorunlara yol açmakta ve yetişkinlik çağında daha da etkili olmaktadır. Geç ergenlik ya da yetişkinlik döneminin erken evrelerinde kişi artık işlevsel olarak bozukluğun belirtilerini ya da bunlara ilişkin sorunları göstermektedir. Sorunlar ve belirtiler yetişkinlikte de sürer. Buna ek olarak duygusal ve sosyal sorunlar gözlenir. Bu vakalarda yalnız belirtiler sürmekle kalmaz, bunlara ciddi psikopatolojilerde eklenir. Alkolizm, madde bağımlılığı, antisosyal kişilik bozukluğu gibi yakınmalar gözlenir .
DEHB basit, gelip geçici bir yaramazlık veya dikkat dağınıklığı olarak değerlendirilmemelidir. DEHB çocuğun erişkin yaşama hazırlanmasında önemli sorunlara yol açabildiği gibi, çoğunlukla ergenlik ve erişkinliğe kadar devam eden davranış ve dikkat sorunlarına neden olmakta, olguların yaklaşık 1/3’ünde başka psikiyatrik bozuklukların (okul sorunları ve öğrenme bozuklukları, karşıt olma, karşıt gelme bozuklukları, davranım bozukluğu, depresyon ve kaygı (anksiyete) bozuklukları, arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar, bağlanma bozuklukları, madde bağımlılığı) eşlik etmesiyle içinden çıkılması güç durumlara yol açabilmektedir.
DEHB; bireyi, anne-babasını ve öğretmenini sürekli meşgul eden önemli bir sorun haline gelmiştir. Bu bozukluğu olan bireyleri; aileleri ve öğretmenleri “kavgacı, asabi, çabuk düş kırıklığına uğrayıp, sıklıkla ağlayan, hayallere dalan, başkasının konuşmasını kesen, yaramaz, kurallara uymayan, derslerde eşyalarını kaybeden çabuk heyecanlanan ve oturduğu yerden sık sık kalkan” olarak tanımlamaktadır. Bu tür tanımlamalar, çocuğun benlik algısının düşürüp, sosyal ilişkilerini ve eğitim sürecini olumsuz etkilemektedir. Özdoğan (2000: 99)’a göre; ilk çocukluk dönemindeki anne-babanın eğitim hataları, çocuktan aşırı beklenti, az/yanlış motivasyon, gelişim krizleri, olumsuz yaşam koşulları, bulunulan ortamdaki olumsuz yaşantılar, beslenme, anne-babanın çocuklara ayırdıkları zamanın sınırlılığı ve kitle iletişimi araçlarının etkisi zaman zaman bireylerde DEHB’ye benzer aşırı hareketlilik ve dikkat toplama zorluklarıyla karıştırılmakta ve hiperaktivite/aşırı hareketlilik/dikkat dağınıklığı bozukluğu olarak etiketlendirilmektedir.
DSM IV (Köroğlu, 1994) ’ün Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğunun Özellikleri:
a) Dikkatsizlik
Ø Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar,
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır,
Ø Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür,
Ø Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir),
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker,
Ø Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir,
Ø Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler),
Ø Çoğu zaman dikkati dış uyaranlara kolaylıkla dağılır,
Ø Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır.
b) Hiperaktivite/Aşırı hareketlilik
Ø Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur,
Ø Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar,
Ø Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir),
Ø Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır,
Ø Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır,
Ø Çoğu zaman çok konuşur.
c) Dürtüsellik/Ataklık
Ø Çoğu zaman sorulan sorunun tamamlanmasını beklemeden cevabını verir,
Ø Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır,
Ø Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.
DEHB olan öğrenciler sınıf ortamında; kıpır kıpırdırlar, dersin düzenini bozarlar, tahtada yazılanları defterlerine geçirmekte güçlük çekerler, defter sayfalarının yarısını doldururlar, yazıları kötüdür, yazım kurallarına dikkat etmezler, ödevlerini tamamlamakta sorun yaşarlar. Dikkatsizlikleri sınav başarılarını da etkiler bu nedenlerden dolayı çocuğun okul başarısında düşme olur, öğrenim görerek meslek edinme şansı azalır. Oyunlarda sırasını bekleyemezler ve arkadaşlarıyla sorun yaşarlar. Çoğu kez okul eşyalarını kaybederler. Tehlikeli olabilecek durumların sonuçlarını düşünmeden hareket edebilirler. Kendisine söylenenleri dinlemiyormuş izlenimi verirler. Evde sakarlık yapar, ya da hiç düşünmeden yapılan davranışlar nedeniyle anne-babası ve kardeşleriyle sorun yaşarlar (Selçuk, 2001).
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite/aşırı hareketlilik Bozukluğu tanısının konulabilmesi için temel belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, en az iki ortamda görülmesi, (okul ve evde) ve 6 ay boyunca da devam ediyor olması gerekmektedir. DEHB olan bireyler, dikkat eksikliği ve aşırı hareketli olanlar, yalnızca dikkat sorunu olanlar ve aşırı hareketli ataklık sorunu olanlar olarak üç ayrı grupta yer almaktadır. Bu özellikler bireyler arası farklılık gösterirken, tanıyı alan her çocuğun sorunları temelde aynıdır(Aysev ve ark. 2000)
MEVCUT DURUM
DEHB olan çocukların zeka düzeyleri akranlarından farklı olmamasına rağmen bilişsel, duygusal ve davranışsal alanlarda zorluk yaşamalarından dolayı özel eğitime ihtiyaç duymaktadırlar.
Ülkemizde DEHB olan çocukların tıbbî tanısı; çocuk-ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde konulmakta ve bu tanıya göre de, Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüklerinin, özel eğitim hizmetleri bölümünde değerlendirilerek eğitsel olarak tanılanmaktadır. DEHB olan çocuklar alınan eğitsel tanılama ve yöneltme kararı sonucunda, gerek görülmesi durumunda kaynaştırma eğitimine tâbi tutulmaktadırlar.
DEHB; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 4. maddesinde tanımlanmamış olmasına rağmen aynı yönetmeliğin 73. maddesinin 7. paragrafında “Hiperaktivite/aşırı hareketlilik ve dikkat eksikliği yetersizliği olan öğrencilerin bu özellikleri göz önüne alınarak kısa yanıtlı ve az sorulu yazılı sınavlar, ödevler ve projelerle değerlendirilirler.” ifadesi yer alırken, 10. paragrafta ise “Alınan özel eğitim önlemlerine rağmen her tür ve kademede bir dersin öğretim programında başarısız olan öğrenci; diğer derslerdeki ortalamaya bakılarak genel başarı ortalamasının altında bir not ile değerlendirilmez.” denilmektedir. Bu bağlamda da DEHB olan öğrencilerin eğitim-öğretimlerindeki özel gereksinimlerinin karşılanabilmesi ve uygulamada karşılaşılan sorunlara çözüm getirilebilmesi için eğitim-öğretim programlarının, öğretmen yaklaşımlarının, öğrenme-öğretme stratejisi, yöntem ve tekniklerinin, sınıf ortamlarının, sınama durumlarının yeniden düzenlenmesi gerekmektedir (573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname).
GEREKÇE
Ülkemizde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu (DEHB) özellikle son 10 yıl içerisinde önem kazandığı için kitle iletişim araçlarında sıklıkla gündeme getirilmiştir. Topluma aktarılan bilgilerin yetersizliği ve/veya aktarılış biçimi DEHB’nin yanlış anlaşılmasına ve değerlendirilmesine neden olabilmektedir. Genellikle bu bozukluğu olan çocuklar “üstün, çok zeki, yaramaz” olarak nitelendirilmektedir. Aynı zamanda farklı yetersizliğe sahip olan bireylerde görülen aşırı hareketlilik durumu da DEHB’deki hiperaktivite/aşırı hareketlilikle karıştırılabilmektedir.
Ancak bu bozukluğun en temel göstergesi ise çocuğun dikkat süresinin yaşının ve zekasının gerektirdiğinden daha kısa olmasıdır. Bu çocukların zekaları normal olduğu halde dikkat problemlerine sahip olmalarından dolayı okulda öğrenme sorunlarıyla karşılaşmaktadırlar (Öktem,1996).
DEHB (Köroğlu;1994)’nın görülme sıklığına göre her sınıfta en az bir öğrencinin bulunduğu düşünüldüğünde ülkemiz genelinde eğitim kurumlarına devam eden 500.000 öğrencinin DEHB’den etkilendiği varsayılmaktadır.
Yukarıda da belirtildiği üzere, farklı etmenler sonucunda normal okul çağı çocuklarında ve DEHB’ye bağlı dikkatsizlik ve aşırı hareketlilik belirti ve sorunlarıyla başetmede kullanılacak yöntem ve tekniklerin “Sınıfiçi Dikkat Toplama Pilot Çalışmalarıyla” desteklenmesi gerekmektedir.
Bu proje; koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması kapsamında, DEHB olan çocukların tanımlanması, erken ve ayırıcı tanısının konulması ve etkili eğitim-öğretim hizmetlerinin planlanarak, yürütülmesini sağlayacaktır.
II. YASAL DAYANAK
1. T.C. Anayasanın 42. maddesi,
2. 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu,
3. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu,
4. 4306 Sayılı Kanun,
5. 3797 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun,
6. 19.06.1986 tarih 19139 sayılı 3308 Mesleki Eğitim Kanunu
7. 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,
8. 2000/72 sayılı Özel Eğitim Uygulamaları Hakkında Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün Genelgesi.
III. ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ (Hizmet Birimleri)
Özel eğitim hizmetlerinin amacı; özel eğitim gerektiren çocukların Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve ilkeleri doğrultusunda, genel ve meslekî eğitim görme haklarını kullanabilmelerinin sağlanmasına yöneliktir.
DEHB olan çocukların eğitimini de kapsayan bu amaca yönelik hizmetleri, ilk elden veren iki ana birim bulunmaktadır.
III-1 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisleri
Eğitim kurumları bünyesinde öğrencilere eğitimde psikolojik hizmetleri sağlayan birimlerdir. Genel olarak öğrencinin meslekî rehberlik, eğitsel rehberlik, bireysel danışma, öğrencinin güçlü ve zayıf yönlerini tanıma grup etkinliği konusunda danışma hizmetlerini yürüterek öğrencinin özel gereksinimlerini belirlerler. RPD servisleri işlevleri ve hizmetlerinin içeriği olarak Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ ne, idari olarak da bulundukları eğitim türü ya da kademesinin bağlı olduğu Bakanlık birimlerine bağlıdırlar. Okul rehberlik ve psikolojik danışma servislerinde toplam 7573 rehber öğretmen (danışman/counselor) görev yapmaktadır.
III-2 Rehberlik ve Araştırma Merkezleri
İl ve ilçelerde eğitim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma ile özel eğitim hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine ilişkin her türlü çalışmaları yerine getiren merkezlerdir. Rehberlik ve araştırma merkezleri temel iki bölümden oluşur. Bunlardan birincisi özel eğitim hizmetleri bölümü, diğeri ise rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bölümüdür.
III-2-a) Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü;
· Özel eğitim gerektiren çocukların tespiti amacıyla yapılacak taramalarda yer alır, bununla ilgili her türlü özel eğitim hizmetini verir.
· Zihin, duygu ve sosyal yönden uyumsuzluk, gelişimdeki gerilik, öğrenme güçlüğü, okul başarısızlığı, çeşitli bedensel engeller gibi nedenlerle bölüme başvuran bireyleri kabul eder, dosya açar ve gerekli hizmeti verir.
· Özel eğitim kurumları ve kaynaştırma programı uygulayan okulların rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servislerine, yönetici ve öğretmenlerine özel eğitim ile ilgili gerekli destek hizmetlerde bulunur.
· Merkezin sorumluluk alanında özel eğitim gerektiren öğrencilerin üst öğrenim kurumları ve mesleğe yönelmeleri konusunda gerekli çalışmaları yapar ve kurumlar arası eşgüdümü sağlar.
· Okul yönetimleri, sınıf ve branş öğretmenleri ve ailelere yönelik özel eğitim ve kaynaştırma eğitimiyle ilgili konferans, panel gibi toplantılar ile çeşitli hizmetiçi eğitim etkinlikleri düzenler. Gerektiğinde üniversite ve ilgili kuruluşlarla işbirliği yapar.
· Hizmet verilen bireylerle ilgili olarak merkez dışına verilecek bilgilerde kişiyi ve aileyi olumsuz etkileyebilecek yaklaşımlardan kaçınır.
· Bölümün etkinliklerinde kullanılacak psikolojik ölçme araçları ile diğer araç ve tekniklerin belirlenmesi ve sağlanması için yapılacak çalışmaları planlar, yürütür ve sonuçlandırır.
· Özel eğitim gerektiren çocukların kendilerine, ailelerine ve eğitim kurumlarına yönelik, onların gelişimlerini destekleyecek yayınlar hazırlar ve ilgililere ulaştırır.
· Özel eğitime gereksinimi olan çocukların ve öğrencilerin eğitsel tanılama, değerlendirme ile yerleştirilmelerini sağlar ve eğitimde yöneltmeyi yapar ve kaynaştırma eğitiminde öğretmen ve okullara müşavirlik desteğinin verilmesi gibi hizmetleri yürütür.
III-2-b) Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü
Temel olarak RAM’ nin görev bölgesindeki okulların eğitsel, mesleki ve bireysel rehberlik hizmetlerinde bütünlük sağlanması, geliştirme, yayın ve hizmetiçi eğitim olarak okulların desteklenmesi, merkezi programlar ve esasları da dikkate alarak bölgenin gereksinimlerine göre çerçeve rehberlik programlarının hazırlanması gibi hizmetleri yürütür.
III-3 İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri
İl/ilçe milli eğitim müdürlüklerinde özel eğitim ile rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini ilde/ilçede yönetiminden sorumlu olan bir şube oluşturulmakta ve hizmetler bu şubenin koordinasyon ve organizasyonu ile yürütülmektedir.
III-4 Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
12.05.1992 tarih ve 21226 sayılı Resmî Gazete’de Yayınlanan 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 23. maddesinde belirtilen görevleri yerine getirir.
IV. SORUNLAR
IV-1) DEHB olan çocukların eğitim gördükleri her tür ve kademeye göre uygun eğitim modellerinin oluşturulmamış olması,
IV-2) DEHB olan çocukların psiko-eğitsel değerlendirmesi ve eğitsel tanılamada yetersizliklerin olması,
IV-3) 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede yer alan DEHB olan çocukların tanımının yapılmamış olması ve değerlendirme sürecindeki esasların yetersiz olması,
IV-4) DEHB olan çocukların eğitimi ile ilgili birimler, kurumlar, kuruluşlar arasında etkili bir işbirliği ve eşgüdümün oluşturulamamış olması,
IV-5) Hizmet ve personel nitelikleri ile ilgili kaynakların ciddi boyutta yetersizliği.
V. PROJENİN GENEL AMACI VE KAPSAMI
V-1) AMAÇ: DEHB olan 3-18 yaş grubundaki çocukların yaş ve gelişim özellikleri dikkate alınarak ihtiyaçları doğrultusunda eğitim-öğretim imkanlarından en üst düzeyde yararlanmalarını sağlamaktır.
V-2) PROJENİN KAPSAMI: Ankara, Adana, Antalya, Bursa, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Trabzon, Gaziantep, Edirne, Erzurum, Diyarbakır,Samsun ve Van illerinde 3-18 yaş grubundaki DEHB olan bireyleri kapsar.
V-3) HEDEF KİTLE: Proje kapsamında 3-18 yaş (okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim okulları) grubundaki DEHB olan bireyler, öğretmenler ve aileleridir.
VI-PROJENİN HEDEFLERİ
VI-I PROJE KAPSAMINDA DEHB OLAN ÇOCUKLARIN TESPİTİ VE TANILAMA İLE İLGİLİ HEDEFLER, FAALİYETLER VE ÇIKTILAR
VI-I-1) 3-18 Yaş Grubundaki DEHB Olan Bireyler İçin Tespite Yönelik Hedef, Faaliyet ve Çıktılar
Hedef 1): Okul öncesi (3-6 yaş), ilköğretim (7-14 yaş) ve ortaöğretim (15-18 yaş) tür ve kademelerine devam eden DEHB olan çocukların tespitinin yapılması,
Faaliyetler:
a) DEHB olan çocukların tespiti amacıyla bilgi formunun hazırlanması,
b) Tıbbî tanısı yapılmış çocukların tespitine yönelik bilgi formunun, çocuk-ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniği bulunan kurum ve kuruluşlara gönderilmesi,
c) Eğitsel tanı ve yerleştirme kararına yönelik çocukların tespitine yönelik bilgi formunun Rehberlik ve Araştırma Merkezlerindeki Özel Eğitim Hizmetleri Bölümüne gönderilmesi,
Çıktı:
- 3-18 yaş grubundaki DEHB olan çocukların tespiti yapıldı.
- Elde edilen istatistiki bilgilere göre veri tabanı oluşturuldu.
Hedef 2): 3-18 Yaş Grubundaki DEHB Riski Olan Çocukların Tanılanması ve Değerlendirilmesi.
Faaliyetler:
a) Okul öncesi (3-6 yaş), ilköğretim (7-14 yaş) ve ortaöğretim (15-18 yaş) kademelerine devam eden DEHB olan çocukların tanısının konulması,
b) Tıbbî tanısının konulması,
c) Eğitsel tanısının konulması ve yöneltme kararının alınması,
d) Yerleştirme kararının alınması.
Çıktı:
- DEHB’nin tanılanması ve türü hakkında tıbbî rapor yazıldı.
- Yöneltme-yerleştirme kararı alındı.
- Sürecin izlendi.
- Eğitsel düzenlemeler yapıldı.
VI-II PROJE KAPSAMINDA TEMEL HİZMET SUNUCULARININ EĞİTİMİNE YÖNELİK HEDEFLER, FAALİYETLER ve ÇIKTILAR
VI-II-1)Temel Hizmet Sunucularının Eğitimindeki Hedef, Faaliyet ve Çıktılar
Hedef 1) Proje kapsamında temel hizmet sunucularını bilgilendirmeye yönelik kaynakların hazırlanması.
Faaliyetler:
a) Her tür ve kademede DEHB olan öğrencinin sınıf içi eğitsel düzenlemesini içeren kitapçık/broşürlerin hazırlanması ve yayımı,
b) Her tür ve kademede DEHB olan çocukların ailelerinin bilgilendirilmesine yönelik kitapçık/broşürlerin hazırlanması ve yayımı.
Çıktı:
- Aile ve öğretmenleri bilgilendirmeye yönelik kitapçık/broşürler hazırlandı.
- Aile ve öğretmenleri bilgilendirmeye yönelik hazırlanan kitapçıklarının/broşürlerin dağıtımı yapıldı.
Hedef 2) Proje kapsamında, rehberlik ve araştırma merkezinde görevli rehber öğretmen/psikolojik danışmanların teorik-pratik alanda eğitimi,
Faaliyetler:
a) DEHB olan çocukların tanımlanması, psiko-eğitsel değerlendirme süreci ve eğitim-öğretim ortamlarının düzenlenmesine yönelik dokümanın hazırlanması,
b) Hazırlanan dokümanın kullanımına yönelik DEHB olan çocukların “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi” öğretmenlerinin hizmetiçi eğitim programıyla formatör olarak yetiştirilmesi,
c) “Proje Uygulama Kurulu” tarafından “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi”nin eğitim faaliyetleriyle ilgili etkinlikleri izleme-değerlendirme amacıyla kullanılacak formların hazırlanması.
Çıktı:
- DEHB olan çocukların eğitiminde proje kapsamında her il/ilçe rehberlik ve araştırma merkezinden formatör rehber öğretmen yetiştirildi,
- Hizmetiçi eğitim dokümanı hazırlandı,
- Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibinin çalışmasının etkinliğinin izleme ve değerlendirme formatları hazırlandı.
Hedef 3) Okullarda çalışan temel hizmet sunucularının eğitimi
Faaliyetler:
a) Proje kapsamında formatör olarak yetiştirilmiş “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi” öğretmenlerinin RAM ve okul personeline (rehberlik ve psikolojik danışma servisi rehber öğretmeni/psikolojik danışmanı, öğretmen(ler) ve okul yönetimine) DEHB olan çocukların eğitimi konusunda bilgi ve becerilerini geliştirmeye dönük kapsamlı-teknik hizmetiçi eğitim faaliyetleri planlaması, gerçekleştirmesi,
b) Temel hizmet sunucularının eğitim sonunda kazanılmış bilgi ve beceriler doğrultusunda aile eğitimi ve rehberliğini gerçekleştirmesi.
Çıktı:
- Proje kapsamında okullarda temel hizmet sunucularının eğitimi gerçekleştirildi.
- DEHB olan çocukların aile eğitimi ve rehberliği gerçekleştirildi.
Hedef 4) Proje kapsamında İl Millî Eğitim Müdürlüğü bünyesinde görev alan temel hizmet sunucularının eğitimi.
Faaliyetler:
Proje kapsamında oluşturulmuş, rehberlik ve araştırma merkezi bünyesinde “Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi”nce rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yürüten özel eğitim ve rehberlik bölümünden sorumlu millî eğitim müdür yardımcısı, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri il danışma kurulu ve okul öncesi - ilköğretim müfettişleri ile ortaöğretim müfettişlerinin eğitiminin gerçekleştirilmesi.
Çıktı:
Proje kapsamında il millî eğitim müdürlüğü bünyesinde görev alan temel hizmet sunucuları eğitildi.
VI-III PROJE KAPSAMINDA DEHB OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTSEL DÜZENLEMELERİN YAPILANDIRILMASINA YÖNELİK HEDEF, FAALİYET, ÇIKTILAR
Hedef 1) DEHB olan çocukların eğitsel düzenlemelerin yapılandırılması için kurumlararası işbirliği.
Faaliyetler:
a) Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve ilgili sivil toplum örgütleri arasında işbirliğine dönük protokollerin hazırlanması,
b) Protokolde yapılan tanımlamalara göre temel hizmet sunucuları için ortak eğitim faaliyetleri düzenlemesi,
c) İşbirliği çerçevesinde yapılan hizmetlerin etkililiğini değerlendirme ve gelecekte bu konuda daha etkin kalıcı eğitim modelleri geliştirmesi.
Çıktı:
- Protokol imzalandı.
- Kalıcı eğitim modelleri geliştirildi.
Hedef 2) Proje kapsamında eğitim-öğretim etkinliğinin verimini artırmak.
Faaliyetler:
a) Sınıf içi dikkat toplama çalışmalarının yapılması için seçilmiş pilot okullarda okul personelinin eğitilmesi,
b) Akran gruplarının eğitilmesi,
c) Pilot çalışmanın etkinliliğini izleme ve değerlendirmeye yönelik test ve dokümanın hazırlanması.
Çıktı:
- Okul personeli ve akranlar eğitildi.
- Test ve dokümanlar hazırlandı.
Hedef 3): DEHB olan çocukların eğitimi konusunda kamu bilincinin artırılması.
Faaliyet:
a) Kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği çerçevesinde toplumsal bilincin artırılması için bilgi alış-veriş ve işbirliği toplantıları düzenlenmesi,
b) DEHB hakkında farklı vasıtalarla bilgi geliştirmek, yaymak ve bu bilgilere erişimin sağlanması.
Çıktı:
- Kamu bilinci oluşturuldu.
- Bilgiye erişim sağlandı.
VII. UYGULAMA
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nde DEHB Proje Uygulama Birimi kurulacaktır. Bu birimde Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı rehber öğretmen veya psikolojik danışmanlar görevlendirilecektir. Bu birim söz konusu Genel Müdürlüğün sorumluluğunda bulunacaktır. Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında protokolün hedeflenen biçimde oluşturulması kapsamında, bir “DEHB Danışma Kurulu” kurulacak ve çalışmalar bu kurulun değerlendirmeleri doğrultusunda yapılacaktır.
VIII. PERFORMANS GÖSTERGELERİ
1) DEHB Olan Çocukların Tespiti
1.1. 3-18 yaş grubundaki tanılanmış DEHB olan çocukların tespiti yapıldı.
1.2. Elde edilen istatistiksel bilgilere göre veri tabanı kuruldu.
2) Temel Hizmet Sunucularının Eğitimi
2.1. Proje kapsamında yer alan 14 ildeki Temel Hizmet Sunucularından olan rehberlik ve araştırma merkezinde 104 rehber öğretmen/psikolojik danışman, 14 il millî eğitim müdürlüğü özel eğitim ve rehberlik şube müdürü, 14 okul öncesi ve ilköğretim müfettişi ve 14 ortaöğretim müfettişi olmak üzere toplam 146 kişi eğitildi.
2.2. Proje kapsamında DEHB olup; eğitsel tanılaması yapılmış yerleştirme kararı olan çocukların sınıf öğretmenlerinin eğitimi yapıldı.
2.3. Aile ve öğretmen kitapçıkları hazırlandı ve dağıtımı yapıldı.
3. DEHB olan çocukların eğitsel düzenlemelerinin yapılması
3.1. Protokol imzalandı.
Kalıcı eğitim modelleri geliştirildi.
3.2. Okul personeli ve akranlar eğitildi.
Test ve doküman hazırlandı.
3.3. Kamu bilinci oluşturuldu.
Bilgiye erişim sağlandı.
IX. ÇIKTI GÖSTERGELERİ
1. DEHB’ye dönük yeni eğitsel düzenlemeler yapıldı.
2. DEHB olan bireyler sosyal yapıyla bütünleştirildi.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE/AŞIRI HAREKETLİLİK BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARINEĞİTİMİ PROJESİ
ÖRGÜT ŞEMASI