Hadis Üzerine
bu Yazıyı Diyanet'ten Gelen "uydurma Hadisler Temizlenecek" Başlıklı Haber Nedeniyle Yazıyor Değilim.
ikbal'in Tabiriyle "islam'da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası" İşine Kendini Vakfetmiş Birisi Olarak, Yazdığım Yazılara Mızraklarının Ucuna Bir Takım Uydurma Hadisleri Takarak Saldıranlar Oluyor. Kimi Hadisleri Saldırı Aracı Olarak Kullanıyorlar Ve Tam Bir Uydurma Hadis Terörü Estiriyorlar. Bunun İçin De Özellikle Üç Kitabı Bahane Edip Kalkan Olarak Kullanıyorlar; Gazzali'nin İhya-u Ulumiddin'i, Said-i Nursi'nin Risale-i Nur'u Ve Sahih-i Buhari Adlı Kitaplar…
güya Ben Buralarda Geçen Hadisleri İnkar Ediyormuşum Veya Kale Almıyormuşum. Bunlara Karşı Geliyormuşum. Bu Kitaplarda Geçen Hadislere Ve Görüşlere Aykırı Fikirler İleri Sürüyormuşum Ve Hatta Bu Nedenle Dinden Bile Çıkmışım, Kafir Ve Mürted Olmuşum.
önemine Binaen Müsaadenizle Bu Yazıyı Bu Konuya Ayıracağım.
***
şurası Bir Gerçek Ki Kuran'ı Kerim Dışında Hiçbir Kitap Müslümanları Mutlak Anlamda Bağlayıcı Değildir. Yani Ben Adı Geçen Kitapların Hiç Birisine Dönüp Bakmasam, Esas Almasam, Delil Kabul Etmesem Bile Hiçbir Şey Olmaz. Allah Bana "neden Bu Kitapları Esas Almadın?" Diye Hesap Sormaz. Kuran Dışında Herkesin Yazdığı Kitap Önce Kendini, Sonra Onu Gönüllü Kabul Eden Taraftarlarını Bağlar. Diğerleri Onlardan Sorumlu Tutulamaz.
"ama Bu Kitaplarda Hz. Peygamber'in Hadisleri Var" Diyeceksiniz.
olsun, Hz. Peygamber'in Hadisleri Sadece Bunlarda Mı Var? Ben Hadisleri Bunlardan Başka Bir Kitapta Bulamaz Mıyım? Sahih-i Buhari Hz. Peygamber'den Yaklaşık 250 Yıl Sonra, İhya Yaklaşık 500 Yıl Sonra, Risale-i Nur Da Yaklaşık 1400 Küsür Yıl Sonra Yazıldı. Onlar Yazılıncaya Kadar Ortada Hadis Yok Muydu? Hz. Peygamber Bilinmiyor Muydu? Dünyaya Hz. Peygamber'i Bunlar Mı Tanıttı?
bir Hadis Sırf Şu Kitapta Veya Bu Kitapta Geçiyor Diye Sahih Olmuş Olmaz. Yani Bir Hadis "buhari'de Geçiyor, Risale-i Nur'da Yer Alıyor, İhya'da Var" Diye Yunmuş Yıkanmış Değildir. Onlarda Da Zayıf Hatta Uydurma Hadisler Olabilir. Çünkü Hiç Birisi Allah'ın Kitabı Değildir. Bu, Onların Oturup Hadis Uydurduğu Anlamına Da Gelmez. Uydurulmuş Bir Hadis Meşhur Olunca, Güvendikleri Hocaları Silsilesinden Geldiklerini De Görünce Kitaplarına Almakta Bir Beis Görmemiş Olabilirler.
buhari'nin Ortalıkta Hadis Olduğu İddia Edilen Onbinlerce Rivayetin Sadece % 5'ini Kitabına Alarak Geri Kalan % 95'ini Elediği Unutulmamalıdır. Peki, Bu Durumda Buhari'yi Kitabına Almadığı Hadisler Nedeniyle Hz. Peygamber'i Kale Almamakla Veya Bir Çok Hadisi İnkar Etmekle Mi Suçlayacağız? Tam Tersi, İyi Yapmıştır, Yaptığı Çok Yerindedir.
şimdi, İslam'ın İkinci Yüzyılının Ardından, Üçüncü Yüzyılda Buhari Ve Çağdaşlarının Yaptığına İkinci Eleme Dersek, Şu An Bir Üçüncü Elemeye Daha İhtiyaç Vardır. Yani Bu Çağın Buhari'leri Ortaya Çıkmalıdır Ve Aynen Onun Yaptığını Yapmalıdır.
buhari Ve Çağdaşlarının, Kendinden Öncekileri, Kriterler Oluşturarak Süzgeçten Geçirmesi Gibi, Biz De, Bizzat Buhari Ve Adı Geçen Diğer Kitapları Üzerlerine "sünger" Çekmeden "süzgeçten" Geçirmeliyiz.
bu Durum, Özelikle Türkiye Gibi Bir Ülkede, Söz Konusu Bu Kitapların Çok Ciddi Bir Tenkit Süzgecinden Geçirilmesi Gerektiğini Göstermektedir. Bunun Henüz Doğru Dürüst Yapılmadığını Görüyoruz. Kimi İnsanlar Sanki Onları Allah Yazdırmış Gibi Kuran'dan Daha Çok Onlara İnanıyorlar. Oysa Allah'ın "yazdırdığı" Yegane (bozulmamış) Kitap Kuran'dır.
şahsen Ben Yazılmış Her Kitabı "sözün Namusu Adına" Okumayı Görev Bilirim. Keşke Her Yazılanı Okuyabilseydim. Ama Kimi Kitapları Okumanın Veya Esas Almanın "dini Bir Zorunluluk" Olmadığını Söylemeyi De Aynı Şekilde Sözün Namusu Adına Görev Bilirim Ve İşte Söylüyorum; Sahih-i Buhari'yi, İhya-ı Ulumuddin'i Veya Risale-i Nur'u Okumak Dini Bir Zorunluluk Değildir. Bunlar Olmasa Da Olurdu, İslam'a Ve Ümmete Hiçbir Şey Olmazdı, Dimdik Yoluna Devam Ederdi. Yeni Nesiller Ve Kişiler Gelirdi. Tıpkı Ben, Sen Veya O Olmasak Da Olacağı Gibi. Biz İslam'a Şeref Katmıyoruz, İslam Bize Şeref Katıyor. İslam'ın Akıp Gelen Tefekkür Irmağı Bir Dönemde Veya Bir Şahsın Kitabında Dondurulamaz.
"buhari Olmasaydı Bu Din Yok Olurdu, İhya Olmasaydı Ümmet-i Muhammed Yıkılır Giderdi, Risale-i Nurlar Olmasaydı İmansız Kalırdık" Vs. Diyenlere Bu Söylediklerim.
bakın, Kuran'ı Bir Kenara Atarsak Helak Oluruz, Ama O Kitaplardan Hiç Birisini Okumasak Bile Bir Şey Olmaz. İlk 250 Yıl Boyunca Buhari'yi Okumayanların, İlk 500 Yıl Boyunca İhya'dan Haberdar Olmayanların, 1400 Yıl Boyunca Da Risale-i Nur'u Hiç Bilmeyenlerin Bulunuyor Olması, Dahası Bunları Hiç Görmemiş Oldukları Halde Ahirete İntikal Etmiş Olmaları Ne Demek İstediğim Hakkında Bir Fikir Verebilir. Yani Demem O Ki Bunlar Ümmetin Olmazsa Olmazları Değildir. Yararlanan Yararlansın Ama Kimse Onları Kuran Yerine Koymaya Kalkmasın Ve Bunlarsız Olmaz Demesin.
meşhur Bir Hadiste Geçen "kuran'ı Kendi Görüşüne Göre Tefsir Etmek" İfadesi, Aslında "kendi Tefsirini Kuran Yerine Koymak" Demektir. Bunu Yapan Cehennemdeki Yerini Hazırlamış Olur. Hadiste "kuran'ı Tefsir Etmek" Değil, "tefsirini Kuran Yerine Koymak" Mahkum Ediliyor. Bu İkisi Arasındaki Farkı İyi Düşünün. Tabi Hadis Uydurma Değilse…
***
hadislere Gelince…
ben Meşrep Olarak Kökten Hadis İnkarcısı Bir Tutum İçinde Değilim. 20 Yıla Varan Yazı Hayatım Boyunca Böyle Bir Tutum İçine Girdiğim Görülmemiştir. Ancak Hadis Konusunda Tıpkı Ebu Hanife Gibi İnce Eleyip Sık Dokuyanlar Meşrebinden Olduğum Söylenebilir. Yani Öyle Kolay Kolay Hadis Kabul Etmem. Bir Sürü Şartlardan Geçmesi Gerekir. Sırf Buhari'de, İhya'da, Risale-i Nur'da Geçiyor Diye Bir Hadisi Öpüp Başıma Koyacak Da Değilim. Bunların Da Tenkit Süzgecinden Geçmesi Gerekir.
keza "tek Kaynak Kuran" Diyenlerden De Değilim. Hadisin Kuran Gibi Gelmemesi Ve Araya 14 Asrın Girmiş Olmasından Kaynaklanan Sorunlar Nedeniyle Daha Temkinliyim, Hepsi Bu. Bana Göre Değil Hadis, Milletler Tarihi, Dinler Tarihi, Sosyoloji, Antropoloji, Biyoloji, Tabiat Tarihi, Coğrafya, Eski Mitolojiler Vs. Bile Yeri Geldiğinde Kullanılmalıdır. Tabi Hepsi Süzgeçten Geçirilerek.
bu Tutum, Hadislerin Kaynağı Olan Hz. Peygambere Karşı Bir Tavır Değildir. Eğer Onun Sağlığında Yaşasaydım, Sabah Kalktığımda Gidip Kapısını Çalarak İşin Doğrusunu Sorabilecek Durumda Olsaydım Hiç Sorun Yoktu. Ne Derse Yapardım. Çünkü Bana Göre Hadisler De Ayetler Gibi Doğruluk Ve Dürüstlük Abidesi (el-emin) Olan Yetim Muhammed'in (s.a.v) Dilinden Çıkmıştır. O Söylemişse Doğrudur.
ancak Mesele Bu Değil.
mesele, Onun Ölümünden Sonra Yüksek Karizmasından Yararlanarak Kendi Fikirlerini Onun Adını Kullanarak Ümmete Yutturmaya Kalkışanların Bulunmasıdır. Bunlara Karşı Önlem Almak Zorundayız. Dinimizi Uydurma Hadis Bezirganlarının En Küçük Bir Sarsıntıda Yıkılıp Gidecek Hurafe Çöplüğü Üzerine Kuramayız. Eleştirel Akıl Ve Mantıktan Koparsak Ha Babam Uçarız.
yukarıda Adı Geçen Kitap Müelliflerin Bunu Yaptığını Söylemek İstemiyorum. Fakat Onlar Da Farkına Varmadan, İyi Niyetlerinin Kurbanı Olarak Bu Bezirganların Oyununa Gelmiş Olabilirler. Aradan Yol Bularak Kitaplarına Girmiş Olanlar Bulunabilir. Eleştirel Analize Tabi Tutulmaları Onların Da İyiliğinedir, Hepimizin İyiliğinedir. Benim Yazdığım Kitaplar Da Aynı Muameleye (eleştirel Analiz) Tabi Tutulmalıdır. Aksi Halde Gelişme Olmaz; Müsademe-i Efkardan Barika-i Hakikat Doğmaz.
bu, Eleştirel Akıldır; Ümmetin Kolektif Ruhunun Yanlış Olanı Kim Olursa Olsun, Nerede Geçiyorsa Geçsin Durdurması, Ayıklamasıdır. Şu Anki Yaşayan Nesiller Olarak Bize Düşenin Bu Olduğunu Düşünmekteyim.
bu Yapılmadığı Taktirde Bin Sene Önce Uydurulmuş Bir Hadis Nesilden Nesile Aktarılıp Gelir De Kimsenin Ruhu Duymaz. Çünkü Eleştirel Akıl Olmadan, Özeleştiri Olmadan, Geçmişe Körü Körüne Bağlılık Sürüp Gidiyorsa, Her "gâle Resullulah (s.a.v)…" Sözüne İçimizin Yağı Eriyip Uyuyorsak Evin Yolunu Bulamayız. Zira Ortalık Uydurma Hadis Kaynıyor. Önlem Almak, Süzgeçten Geçirmek, "dur Bakalım" Demek, İnce Eleyip Sık Dokumak Zorundayız.
bu Anlamda "hz. Peygamber" İle Ona Ait "hadis" İddiasını Aynı Şey Olarak Görmemek Gerekir. Her "hadis" İddiasını Duyduğumuzda Peygambere Olan Büyük Saygımız Ve Sevgimiz Nedeniyle İçimizin Yağı Eriyip Kendimizden Geçemeyiz. Aksi Halde Tam Da Uydurmacıların Beklentisi Doğrultusunda Hareket Etmiş Oluruz. Onlar Zaten Bunu Bildikleri İçin Kendi Fikirlerini "gale Seyyid-i Kainat Ve Nebiy-i Muhterem Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v)…" Karizmasının Arkasına Sığınarak Zerketmektedirler…
oysa Hz. Peygamber İşte O Bildiğimiz Allah'ın Resülüdür. Hadis İse, Sonradan Onun Tarafından Söylendiği İddia Edilen Sözdür. Zaten Hadis Kelimesi Sözlükte "sonradan Ortaya Çıkan, İcat Edilen" Demektir. Dolayısıyla Onun Tarafından Söylendiğinin İnandırıcı Delillerle İspat Edilmesi, Kanıtlanması Gerekir. Az Önce Geçtiği Gibi, Bir Hadisin Sırf Meşhur Bir Kitapta Geçiyor Olması Yeterli Değildir. Bir Sürü Şarttan Daha Geçmesi Gerekir. Bu Tür Şartlar Sütten Dilimiz Yandığı İçin Yoğurdu Üfleyerek Yemek İstememizden Kaynaklanmaktadır. Şu Halde Bu Şartların Geçmişte Konması Doğruydu, Haklıydı, Kesinlikle Gerekliydi. Şu An Daha Da Geliştirilmeli Ve Hatta Zorlaştırılmalıdır.
***
şimdi…
şu An İslam Dünyasında Dokuzu (kütüb-ü Tis'a) Sünni Dünyanın, Dördü De (el-kafi) Şii Dünyanın Elinde Olmak Üzere 13 Büyük Hadis Kitabı Var. Bu Kitaplarda Yarı Yarıya Olmak Üzere Yaklaşık 30 Bin Civarında Hz. Peygambere ( Ve Hz. Ali Ve İmamlara Çünkü Şiiler Onlardan Gelene De Hadis Diyor) Ait Olduğu İddia Edilen Rivayet Bulunuyor.
bunların Hepsini Hz. Peygamber Söylemiş Midir?
bunları Hz. Peygamber'in Gerçekten Söylediğine İkna Olmamız Lazım. Öyle Yağma Yok.
hz. Peygamber Kuran Dışında Hiçbir Şey Söylemeden, Başka Hiçbir Söz Dahi Ağzından Çıkmadan Gitmiş Değildir Herhalde. Mutlaka Çeşitli Vesilelerle Bir Şeyler Söylemiştir. Bu Söyledikleri Etrafındaki Sahabeler Tarafından Duyulmuştur Ve Değişik Yollardan Aktarılmıştır. Duyan Duymayana Söylemiştir. Fakat Zaman İçinde Bunların İçine Uydurmaları Da Karışmıştır. Buna Önlem Olsun Diye Cerh Ve Tadil Çalışmaları Olmuş, Ayıklama Faaliyetlerine Girişilerek Değişik Dönemlerde Mevzuat (uydurma Hadisler) Kitapları Yazılmıştır.
tarihten Günümüze Bunların En Önemlileri Arasında, Örneğin İbnu'l-cevzi'nin Kitabü'l-mevzuat Mine'l-ehadisi'l-merfuat'ı, Mecdüddin El-firuzabadi'nin Hatimetü Sifri's-saade'si, Celalüddin Es-suyuti'nin El-leal-masnua Fi'l-ehadisi'l-mevzua'sı, İbnu Arrak El-hicazi'nin Tenzihü'ş Şeriati'l-merfüani'l-ahbari'ş Şeriati'l-mevzua'sı, Şemseddin-i Sehavi'nin Makasıd-ı Hasene'si, Ali B. Sultan El-kari'nin El-mevzuat'ı (türkçe'ye Çevrildi), Muhammed B. Ali Eş-şevkani'nin El-fevaidü 'l Mecmua Fi 'l-ehadisi'l Mevzua'sı (türkçe'ye Çevrildi), Ebü'l-hasenat Abdu'l-hayy El-leknevi'nin El-asaru'l-merfuda Fi'l Abbari'l-mevzua'sı Ve Türkçe Olan M. Yaşar Kandemir'in Mevzû Hadisler, Menşei, Tanıma Yolları Ve Tenkidi İle M. Hayri Kırbaşoğlunu'nun Alternatif Hadis Metodolojisi'ni Bir Çırpıda Sayabiliriz.
bu Kitaplarda Binlerce Hadisin Tenkidi Yapılır, Uydurma Olanları Tanıma Yolları Gösterilerek Ölçüler, Kriterler Konur Ve Her "gale Resullulah (s.a.v)…" Diye Başlayan Söze Hadis Denemeyeceği Delilleriyle Anlatılmaya Çalışılır. Bunlar Boşuna Ortaya Çıkmamıştır.
bu Tür Kitaplarda Çok Önemli Bazı Kriterlerden Bahsedilmiştir. Sadece Bunlara Bakmak Bile Bir İpucu Verebilir. Liste Uzayabilir Ama Bunlardan En Önemlilerini Birkaç Madde Halinde Şöylece Sıralayabiliriz;
1- Hadis, Doğrudan Doğruya Hz. Peygamber'in Dilinden Olmalıdır.
2- Hadis, Kuran'a Aykırı Olmamalıdır.
3- Hadis, Aklın Ve Duyuların Apaçık (bedihi) Verilerine Aykırı Olmamalıdır.
4- Hadis, Gelecekle İlgili Yer, Zaman, Tarih, Kişi, Topluluk İsmi Vermemeli, Bunları Övgü Veya Yergi İçermemelidir.
5- Hadis, İtikatla İlgili Olmamalıdır Çünkü Haber-i Vahid İtikatta Delil Olmaz. Bütün Hadisler İlim İfade Etmesi Açısından Haber-i Vahittirler. Yani Kuran Gibi Geniş Topluluklarca Rivayet Edilmezler. Her Sahebe Kendi Duyduğunu Tek Kişi Olarak Hz. Peygamberden Aktarır. Bunun İçin Ona Haber-i Vahit Denir.
6- Hadis, Daha Çok Bir Evrensel Ahlaki Öğüt İçeriyor Olmalı Veya Yaşayan Sünnetle Gelen Bir İbadetin Nasıl Yapılacağını Gösteriyor Olmalıdır. Güvenilir Hadislerin Büyük Çoğunluğu Da Zaten Böyledir.
sadece Bu Altı Kriter Bile Yukarıda Anılan 13 Kitaptaki Yaklaşık 30 Bin Rivayete Vurulduğunda En Az Yarısından Fazlasının Elendiğini Görülür. Geriye, Büyük Çoğunluğu Evrensel Ahlaki Öğütler Ve Ondan Daha Az Bir Kısmı Da, Şu An Yaşanılan Ve Kuran'da Zaten Yer Alan Namaz, Oruç, Hac, Zekat, Abdest Gibi İbadetlerin Nasıl Yapılacağına Dair Örneklikler Anlamına Gelen Rivayetler Kalır Ki Asıl Uyulması Gereken Hadisler De Bunlardır.
***
evrensel Ahlaki Öğütlerden Maksat İyilik, Güzellik, Doğruluk, Dürüstlük, Erdem, Mertlik, Söz, Namus, Vefa, Ana Babaya Saygı, Çocuk Sevgisi, Kadınlara İyi Davranma, Yoksula Yardım, Mahrumu, Mazlumu Ve Mağduru Koruma, Komşu Hakkı Vb. Zaten Her Toplumda Atasözleri, Güzel Sözler Ve Deyişler Şeklinde Beliren Temel İnsanlık Hasletleridir.
asıl Sahih Hadisler Bunlardır. Bu Sözlerin Bir Benzerini Bir Çin Atasözü, Bir Kızılderili Şiiri Veya Bir Rus Deyişi Olarak Da Duymuş Olabilirsiniz. Konfüçyüs'e, Buda'ya Veya Bir Bilge Kişiye Ait Söz Olarak Da İşitmiş Olabilirsiniz. Hepsi Aynı Kandilden Konuşurlar. Bu Anlamda Milletlerin Anonim Ruhu Olan Atasözleri, Saf Dinlerin Ruhu Gibi Yalan Söylemez. Birbirine Benzerler, Hemen Tanırsınız Onları.
demek Ki (şiilerin Hadis Anlayışı Da Dahil) Genel Olarak Hadis Dediğimiz Sözler, Sahihiyle Zayıfıyla, Mevzusuyla Meşhuruyla, Aslında, Örneğin Çin Anonim Ruhunun Konfüçyüs'de Billurlaşarak İyi, Güzel Ve Doğru Namına Ne Varsa Ona Atfetmesi Gibi, İslam Milletlerinin Anonim Ruhunun Hz. Muhammed'te Billurlaşmış Halidir.
içinde O Anonim Ruhun Arayışlarını, Acılarını, Özlemlerini, Umutlarını Ve Aynı Zamanda Da Acizlik Ve Zayıflıklarını Bulursunuz. Sünni Kitaplarda Bir Çok Hadis Tenkit Edilirken "aslında Bu Söz Hasan-ı Basri'ye Aittir, Arapların Şu Şiirinden Alınmadır, Sırrı Sakati'nin Sözüdür…" Vs. Denilerek Eleştirilmesi, Şii Kitaplarda Da Cefer-i Sadık'ın Veya Muhammed Bakır'ın Sözleri Olarak Da Aktarılması Bunu Gösterir.
yani, İslam Milletlerinin, Yeryüzünün Tozuna Toprağına Bulanarak, Olaylar İçinde Yoğurularak Akıp Gelen Bilinçaltı, Peygamberden Gelen Rivayet Kandiline Katılarak Kendini Onunla İfade Etmiştir. Bu Nedenle Bir Taraftan Umudu, Hasreti, Arayışı, Diğer Taraftan Da Zaafiyeti, Acizliği Ve Eksikliği Bir Arada Barındırır. İyilik, Güzellik, Doğruluk, Dürüstlük, Adalet Vs. İle İlgili Sözler Birincisine, İsa, Deccal, Mehdi, Kadını Aşağılama, Erkek Egemen Söylemler Vs. İkincisine Örnektir.
bu Anlamıyla Hadis Külliyatı, Şu An Yıkılmış Bir Uygarlığın, Bir Zamanlar Parlak Başarılar Elde Etmiş Bir Yaşanmışlığın Kayıtlara Yansımış Söz Deposudur. Şu An Üzerine Sünger Çekilmesi Değil, Süzgeçten Geçirilmesi, Yeniden Ele Alınması, Yukarıdaki Gibi Kriterler Oluşturularak Ayıklanması, Buradan Diğer Milletlerin Anonim Ruhuyla Mukayese Edilmesi, Böylece De İnsanlık Terazisinde Tartılması Gerekir. Toptan Bir Kenara Atılamayacağı Gibi Toptan Kabul De Edilemezler.
***
uygulamalı Bir Örnekle Ne Demek İstediğimi Açayım;
önce Yukarıdaki Onüç Meşhur Kitaptan Oluşan Hadis "deposuna" Bakıyoruz. İçlerinden Az Önceki Altı Kritere Uyanlardan Bir Demet Seçip Çıkarıyoruz, Örneğin;
"sizin En Hayırlınız Ahlakı En Güzel Olanınızdır." (tırmizi, Muslim)
"iyilik Güzel Huydur. Günah Vicdanını Rahatsız Eden, İçinde Sakladığın Ve İnsanların Duymasından Hoşlanmadığın Şeydir." (muslim, Tırmizi).
"ya Ebu Zer! Ne Tedbir Gibi Akıl, Ne Haramdan Kaçınmak Gibi Vera, Ne De Güzel Ahlak Gibi Müruvvet Bulunur." (nesei)
"allahım! Ayrılık Ve Bozgunculuktan, İkiyüzlülük Ve Kötü Ahlaktan Sana Sığınırım." (ebu Davud, Nesei)
"üç Kimse Var Ki Cennete Giremeyecektir: Zina Eden İhtiyar, Yalancı Hükümdar Ve Kibirli Fakir." (muslim, Nesei).
"kibirli Ve Kendinde Olmayan Şeylerle Öğünen Kimse Cennete Giremez." (ebu Davud)
"bir Adam "ya Resulallah, İnsanların En Erdemlisi (hayırlısı) Kimdir?" Diye Sordu. "çok Yaşayıp Ameli Güzel Olandır" Buyurdu. "peki, İnsanların En Kötüsü Kimdir?" Diye Sordu, "çok Yaşayıp Ameli Kötü Olandır" Buyurdu. (tırmizi).
"bir Adam "ya Resulallah, Ben Allah Yolunda Savaşmak İstiyorum" Dedi. "annen Sağ Mıdır?" Diye Sordu. Evet Deyince "ayağına Sarıl, Cennet Oradadır" Buyurdu. (tabarani)
"asıl Zenginlik Mal Çokluğu Değil Gönül Zenginliğidir." (buhari, Müslim, Tirmizi).
"hz. Peygamber Bir Gün "pehlivan Kimdir, Bilir Misiniz?" Diye Sordu. "güreşte Yenilmeyendir" Dedik. "hayır Dedi, Asıl Pehlivan Öfkesini Yenendir." (müslim, Ebu Davud).
"müslümanların En Faziletlisi Kimdir? Diye Sorulunca "elinden Ve Dilinden Müslümanların Emin Olduğu Kimsedir" Buyurdular." (tirmizi)
"kendin İçin İstediğini Mümin Kardeşin İçin De İstemedikçe Kamil Mümin Olamazsın." (buhari)
"birbinizi Sevmedikçe İman Etmiş Olamazsınız, İman Etmedikçe De Cennete Giremezsiniz" (buhari, Müslim).
"resulullah Bir Yere Seriyye Gönderdi. Seriyye Geri Döndüğünde Onlara Şöyle Buyurdu. "afferin Küçük Cihadı Yerine Getirip De Büyük Cihadı Baki Kalanlara." Denildi Ki, "ya Resulullah! Büyük Cihad Da Neyin Nesi! Hazret "nefs İle Cihad" Buyurdu." (el-kafi).
***
şimdi, "iç Kriterlerden" Geçen Bu Rivayetleri "dış Kriterlere" Yani Diğer Milletlerin Anonim Ruhu Olan Atasözleri Ve Deyişleriyle Karşılaştırıyor, İnsanlık Terazisinde Tartıyoruz;
"her Şey Bir Güzelliğe Sahiptir Fakat Bunu Herkes Görmez. (konfüçyüs)
"bir Adamdan Şüpheleniyorsan Onu İşe Alma, İşe Alıyorsan Ondan Şüphelenme" (çin Atasözü)
"kalbinde Yeşil Bir Dal Bulundurursan Şakıyan Kuşlar Gelir. (çin Atasözü)
"eşek Olursan Semer Vuran Çok Olur" (türk Atasözü)
"yiğit Harpte, Dost Dertte, Olgun Adam Öfkelenince Belli Olur." (arap Atasözü)
"dünyada Üç Şey Gizlenmez: Duman, Aşk, Parasızlık." (arap Ötasözü)
"kadehin İçinde, Denizde Boğulanlardan Çok Daha Fazla İnsan Boğulmuştur. (alman Atasözü)
"parlayan Herşey Altın Değildir." (alman Atasözü)
"güzellik, Bakan Kimsenin Gözündedir." (fransız Atasözü)
"kurt Dumanlı Havayı Sever." (fransız Atasözü)
"başkasından Üstün Olmamız Önemli Değildir. Asıl Önemli Olan Şey, Dünkü Halimizden Üstün Olmamızdır." (hind Atasözü)
"don Kişot Olmak İçin Yola Çıkan Pek Çok İnsan Evine Sanco Panco Olarak Döndü." (ispanyol Atasözü)
"eline, Diline, Beline Sahip Ol" (mani)
"doğru Davranmak İçin Şu Beş Şeyi Yapma; Yalan, Zina, Adam Öldürmek, Hırsızlık, İçki İçmek" (konfüçyüs).
"sevmek Keman Çalmak Gibidir, Bilmeyen Kötü Sesler Çıkarır." (bolivya Atasözü)
"az Kork, Çok Umut Et; Az Ye, Çok Çiğne; Az Homurdan, Çok Nefes Al; Az Konuş, Çok Anlat; Az Nefret Et, Çok Sev Ve En Güzel Şeyler Seninle Olsun" (iskandinav Atasözü)
***
daha Bunlar Gibi Onlarca, Yüzlerce Örnek Zikredilebilir.
burada Yapılmak İstenen Şudur: Artık Eski Hadis Alimlerinin Kitaplarını Yazarken Kullandığı Hasen, Merfu, Muttasıl, Munkatı Vs. Kriterlerinin Bizim İçin Bir Anlamı Kalmamıştır. Onlar Bir Şekilde Bunları Oluşturarak Kitaplarını Yazmışlardır. Ve Bu Kitaplar Şu An Bizim Elimizdedir. Bizim De Şimdi Bu Kitaplarda Geçen Sözleri Birer "depo" Olarak Görüp Süzgeçten Geçirmemiz Gerekir. Sonra Onları Oluştuğu Tarihsel Coğrafya Ve İklimden Çıkarıp İnsanlık Alemi İle Test Etmemiz Lazım. Onlarınkini Bizimki İle Bizimkini Onlarınki İle Karşılaştırmamız Lazım. Bu Bize Çok Şey Öğretecektir. İnsanlığın Ortak Bir Aklının, Akıp Gelen Ortak Bir Vicdanının Olduğunu Göreceğiz. Kuran'ın "ma'ruf" (tanınıp Bilinen) Dediği Tam Da Bu Değilse Nedir?
artık Bizim İçin Sahih Hadis Demek, İnsanlığa Söyleyebilecek Hale Gelmiş Sözümüz Demektir. Çünkü Çok Badirelerden Geçmiş, İç Savaşlardan Çıkmış, Cerh Ve Tadillere Uğramış, Tenkit Edilip Süzgeçten Geçirilmiş Ve Bu Günlere Gelmişlerdir. Şimdi Biz Artık O Tür Cerh Ve Tadillerle Uğraşamayız, Biz O Nesil Değiliz. Bizim Artık Bunlar İçinden İnsanlığa Sunmalar Yapmamız Lazım. Eğer Rivayet Ettiğiniz Söz Bir Çinli İçin, Bir Meksikalı İçin, Bir Rus İçin Bir Anlam İfade Etmiyorsa, Sizin Kendi Tarihsel Coğrafyanızda, Oranın Şartlarında Kalmış Demektir. Oradan Dışarı Çıkınca Da Bir Anlamı Yok Demektir. Artık Onu Rivayet Edip Durmanın Ne Anlamı Var? Elimizdeki "hadis Deposundan" Öyle Sözler Seçmeliyiz Ki Bir Çinli Veya Meksikalı Bunu Duyduğunda "ne Güzel Söylenmiş, Buna Benzer Bir Söz De Bizim Atasözlerinde Var" Diyebilmeli. Yukarıdaki Hadis Örnekleri Bir Fikir Vermiş Olmalıdır.
işte Günümüzün Sahih Hadisleri Bunlardır.
sahih Hadis Bu Anlamda İnsanlığın Aklına, Vicdanına, Fıtratına, Sağduyusuna Hitap Eden Sözdür. İnsanlığın Ortak Akıl Ve Vicdanının, Mekkeli Bir Öksüzün Aklında Ve Vicdanında Dile Gelişidir. İnsanlığın Anonim Ruhunun Evrensel Bir Peygamber Olması Sebebiyle Hz. Muhammed Lisanından İfade Edilişidir. Bunu Herkes Kendi Lisanına Rahatlıkla Tercüme Edebilir Çünkü Onlarda Da Buna Benzer Sözler Vardır. Edemiyorsa, Diğer Milletlerin Fıtrat Ve Vicdanında Bir Karşılığı Yoksa Bilin Ki Onu Hz. Muhammed Söylememiştir.
örneğin "hz. Peygamber Mübarek İdrarını Maşrapayla Yatağının Altın Koymuştu. Ümmü Habibe'nin Hizmetçisi Bürke Adındaki Kadın Onu İçti. Hz. Peygamber "bu Senin Sağlığına İyi Gelecektir" Dedi Ve O Kadın Bir Daha Hastalanmadı" (darakutni Ve Tabarani'den Naklen Suyuti'nin El-hasaisu'l-kübra'sında Geçer. C. 1, Shf. 193) Rivayetini Duyan İnsanlık Fıtrat Ve Vicdanı Derhal Onu Dışına Atar, Kabul Etmez Çünkü Uydurmadır, Böyle Bir Şey Asla Olmamıştır.
öte Yandan Peygamberin Akla Ve Vicdana Hitabeden Apaçık Sözlerine Karşı Çıkanlar Da Tabiki Olmuştur. Bunlara Yakından Bakın, Vicdanlarıyla Baş Başa Kaldıklarında Onu Tasdik Etmekten Geri Duramadıklarını Görüsünüz. Ama Toplumda Üslendikleri Rol, Menfaat Ve Çıkarları İnkar Etmelerini Gerektirdiği İçin Körü Körüne Güneşi Balçıkla Sıvamaya Kalkarlar. Ebu Cehil'in Bir Gün Yalnız Kaldığında "bak Muhammed, Söylediklerin Güzel Şeyler Ama Biz Bu Putları Terk Edersek Kureyş Aç Kalır" Sözü Buna En Çarpıcı Örnektir.
***
benim Kanaatim Odur Ki Herhangi Bir Peygamber -örnek Olsun Diye Söylüyorum- "annelerinizle Evlenebilirsiniz" Deseydi, Peygamber Olduğuna Bakılmaz Derhal Reddedilirdi. Çünkü İnsanlık Vicdan Ve Fıtratı Öyle Sağlam Bir Dayanaktır Ki Peygamberleri Bile Test Eder. Peygamberler Onun Dile Gelen Soylu Sesi (lisan-ı Sıdk) Oldukları İçin Söyledikleri Sonra Çağlarda Bile Olsa Özgür Vicdanlarda Makes Bulmuştur…
r. İhsan Eliaçık
bu Yazıyı Diyanet'ten Gelen "uydurma Hadisler Temizlenecek" Başlıklı Haber Nedeniyle Yazıyor Değilim.
ikbal'in Tabiriyle "islam'da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası" İşine Kendini Vakfetmiş Birisi Olarak, Yazdığım Yazılara Mızraklarının Ucuna Bir Takım Uydurma Hadisleri Takarak Saldıranlar Oluyor. Kimi Hadisleri Saldırı Aracı Olarak Kullanıyorlar Ve Tam Bir Uydurma Hadis Terörü Estiriyorlar. Bunun İçin De Özellikle Üç Kitabı Bahane Edip Kalkan Olarak Kullanıyorlar; Gazzali'nin İhya-u Ulumiddin'i, Said-i Nursi'nin Risale-i Nur'u Ve Sahih-i Buhari Adlı Kitaplar…
güya Ben Buralarda Geçen Hadisleri İnkar Ediyormuşum Veya Kale Almıyormuşum. Bunlara Karşı Geliyormuşum. Bu Kitaplarda Geçen Hadislere Ve Görüşlere Aykırı Fikirler İleri Sürüyormuşum Ve Hatta Bu Nedenle Dinden Bile Çıkmışım, Kafir Ve Mürted Olmuşum.
önemine Binaen Müsaadenizle Bu Yazıyı Bu Konuya Ayıracağım.
***
şurası Bir Gerçek Ki Kuran'ı Kerim Dışında Hiçbir Kitap Müslümanları Mutlak Anlamda Bağlayıcı Değildir. Yani Ben Adı Geçen Kitapların Hiç Birisine Dönüp Bakmasam, Esas Almasam, Delil Kabul Etmesem Bile Hiçbir Şey Olmaz. Allah Bana "neden Bu Kitapları Esas Almadın?" Diye Hesap Sormaz. Kuran Dışında Herkesin Yazdığı Kitap Önce Kendini, Sonra Onu Gönüllü Kabul Eden Taraftarlarını Bağlar. Diğerleri Onlardan Sorumlu Tutulamaz.
"ama Bu Kitaplarda Hz. Peygamber'in Hadisleri Var" Diyeceksiniz.
olsun, Hz. Peygamber'in Hadisleri Sadece Bunlarda Mı Var? Ben Hadisleri Bunlardan Başka Bir Kitapta Bulamaz Mıyım? Sahih-i Buhari Hz. Peygamber'den Yaklaşık 250 Yıl Sonra, İhya Yaklaşık 500 Yıl Sonra, Risale-i Nur Da Yaklaşık 1400 Küsür Yıl Sonra Yazıldı. Onlar Yazılıncaya Kadar Ortada Hadis Yok Muydu? Hz. Peygamber Bilinmiyor Muydu? Dünyaya Hz. Peygamber'i Bunlar Mı Tanıttı?
bir Hadis Sırf Şu Kitapta Veya Bu Kitapta Geçiyor Diye Sahih Olmuş Olmaz. Yani Bir Hadis "buhari'de Geçiyor, Risale-i Nur'da Yer Alıyor, İhya'da Var" Diye Yunmuş Yıkanmış Değildir. Onlarda Da Zayıf Hatta Uydurma Hadisler Olabilir. Çünkü Hiç Birisi Allah'ın Kitabı Değildir. Bu, Onların Oturup Hadis Uydurduğu Anlamına Da Gelmez. Uydurulmuş Bir Hadis Meşhur Olunca, Güvendikleri Hocaları Silsilesinden Geldiklerini De Görünce Kitaplarına Almakta Bir Beis Görmemiş Olabilirler.
buhari'nin Ortalıkta Hadis Olduğu İddia Edilen Onbinlerce Rivayetin Sadece % 5'ini Kitabına Alarak Geri Kalan % 95'ini Elediği Unutulmamalıdır. Peki, Bu Durumda Buhari'yi Kitabına Almadığı Hadisler Nedeniyle Hz. Peygamber'i Kale Almamakla Veya Bir Çok Hadisi İnkar Etmekle Mi Suçlayacağız? Tam Tersi, İyi Yapmıştır, Yaptığı Çok Yerindedir.
şimdi, İslam'ın İkinci Yüzyılının Ardından, Üçüncü Yüzyılda Buhari Ve Çağdaşlarının Yaptığına İkinci Eleme Dersek, Şu An Bir Üçüncü Elemeye Daha İhtiyaç Vardır. Yani Bu Çağın Buhari'leri Ortaya Çıkmalıdır Ve Aynen Onun Yaptığını Yapmalıdır.
buhari Ve Çağdaşlarının, Kendinden Öncekileri, Kriterler Oluşturarak Süzgeçten Geçirmesi Gibi, Biz De, Bizzat Buhari Ve Adı Geçen Diğer Kitapları Üzerlerine "sünger" Çekmeden "süzgeçten" Geçirmeliyiz.
bu Durum, Özelikle Türkiye Gibi Bir Ülkede, Söz Konusu Bu Kitapların Çok Ciddi Bir Tenkit Süzgecinden Geçirilmesi Gerektiğini Göstermektedir. Bunun Henüz Doğru Dürüst Yapılmadığını Görüyoruz. Kimi İnsanlar Sanki Onları Allah Yazdırmış Gibi Kuran'dan Daha Çok Onlara İnanıyorlar. Oysa Allah'ın "yazdırdığı" Yegane (bozulmamış) Kitap Kuran'dır.
şahsen Ben Yazılmış Her Kitabı "sözün Namusu Adına" Okumayı Görev Bilirim. Keşke Her Yazılanı Okuyabilseydim. Ama Kimi Kitapları Okumanın Veya Esas Almanın "dini Bir Zorunluluk" Olmadığını Söylemeyi De Aynı Şekilde Sözün Namusu Adına Görev Bilirim Ve İşte Söylüyorum; Sahih-i Buhari'yi, İhya-ı Ulumuddin'i Veya Risale-i Nur'u Okumak Dini Bir Zorunluluk Değildir. Bunlar Olmasa Da Olurdu, İslam'a Ve Ümmete Hiçbir Şey Olmazdı, Dimdik Yoluna Devam Ederdi. Yeni Nesiller Ve Kişiler Gelirdi. Tıpkı Ben, Sen Veya O Olmasak Da Olacağı Gibi. Biz İslam'a Şeref Katmıyoruz, İslam Bize Şeref Katıyor. İslam'ın Akıp Gelen Tefekkür Irmağı Bir Dönemde Veya Bir Şahsın Kitabında Dondurulamaz.
"buhari Olmasaydı Bu Din Yok Olurdu, İhya Olmasaydı Ümmet-i Muhammed Yıkılır Giderdi, Risale-i Nurlar Olmasaydı İmansız Kalırdık" Vs. Diyenlere Bu Söylediklerim.
bakın, Kuran'ı Bir Kenara Atarsak Helak Oluruz, Ama O Kitaplardan Hiç Birisini Okumasak Bile Bir Şey Olmaz. İlk 250 Yıl Boyunca Buhari'yi Okumayanların, İlk 500 Yıl Boyunca İhya'dan Haberdar Olmayanların, 1400 Yıl Boyunca Da Risale-i Nur'u Hiç Bilmeyenlerin Bulunuyor Olması, Dahası Bunları Hiç Görmemiş Oldukları Halde Ahirete İntikal Etmiş Olmaları Ne Demek İstediğim Hakkında Bir Fikir Verebilir. Yani Demem O Ki Bunlar Ümmetin Olmazsa Olmazları Değildir. Yararlanan Yararlansın Ama Kimse Onları Kuran Yerine Koymaya Kalkmasın Ve Bunlarsız Olmaz Demesin.
meşhur Bir Hadiste Geçen "kuran'ı Kendi Görüşüne Göre Tefsir Etmek" İfadesi, Aslında "kendi Tefsirini Kuran Yerine Koymak" Demektir. Bunu Yapan Cehennemdeki Yerini Hazırlamış Olur. Hadiste "kuran'ı Tefsir Etmek" Değil, "tefsirini Kuran Yerine Koymak" Mahkum Ediliyor. Bu İkisi Arasındaki Farkı İyi Düşünün. Tabi Hadis Uydurma Değilse…
***
hadislere Gelince…
ben Meşrep Olarak Kökten Hadis İnkarcısı Bir Tutum İçinde Değilim. 20 Yıla Varan Yazı Hayatım Boyunca Böyle Bir Tutum İçine Girdiğim Görülmemiştir. Ancak Hadis Konusunda Tıpkı Ebu Hanife Gibi İnce Eleyip Sık Dokuyanlar Meşrebinden Olduğum Söylenebilir. Yani Öyle Kolay Kolay Hadis Kabul Etmem. Bir Sürü Şartlardan Geçmesi Gerekir. Sırf Buhari'de, İhya'da, Risale-i Nur'da Geçiyor Diye Bir Hadisi Öpüp Başıma Koyacak Da Değilim. Bunların Da Tenkit Süzgecinden Geçmesi Gerekir.
keza "tek Kaynak Kuran" Diyenlerden De Değilim. Hadisin Kuran Gibi Gelmemesi Ve Araya 14 Asrın Girmiş Olmasından Kaynaklanan Sorunlar Nedeniyle Daha Temkinliyim, Hepsi Bu. Bana Göre Değil Hadis, Milletler Tarihi, Dinler Tarihi, Sosyoloji, Antropoloji, Biyoloji, Tabiat Tarihi, Coğrafya, Eski Mitolojiler Vs. Bile Yeri Geldiğinde Kullanılmalıdır. Tabi Hepsi Süzgeçten Geçirilerek.
bu Tutum, Hadislerin Kaynağı Olan Hz. Peygambere Karşı Bir Tavır Değildir. Eğer Onun Sağlığında Yaşasaydım, Sabah Kalktığımda Gidip Kapısını Çalarak İşin Doğrusunu Sorabilecek Durumda Olsaydım Hiç Sorun Yoktu. Ne Derse Yapardım. Çünkü Bana Göre Hadisler De Ayetler Gibi Doğruluk Ve Dürüstlük Abidesi (el-emin) Olan Yetim Muhammed'in (s.a.v) Dilinden Çıkmıştır. O Söylemişse Doğrudur.
ancak Mesele Bu Değil.
mesele, Onun Ölümünden Sonra Yüksek Karizmasından Yararlanarak Kendi Fikirlerini Onun Adını Kullanarak Ümmete Yutturmaya Kalkışanların Bulunmasıdır. Bunlara Karşı Önlem Almak Zorundayız. Dinimizi Uydurma Hadis Bezirganlarının En Küçük Bir Sarsıntıda Yıkılıp Gidecek Hurafe Çöplüğü Üzerine Kuramayız. Eleştirel Akıl Ve Mantıktan Koparsak Ha Babam Uçarız.
yukarıda Adı Geçen Kitap Müelliflerin Bunu Yaptığını Söylemek İstemiyorum. Fakat Onlar Da Farkına Varmadan, İyi Niyetlerinin Kurbanı Olarak Bu Bezirganların Oyununa Gelmiş Olabilirler. Aradan Yol Bularak Kitaplarına Girmiş Olanlar Bulunabilir. Eleştirel Analize Tabi Tutulmaları Onların Da İyiliğinedir, Hepimizin İyiliğinedir. Benim Yazdığım Kitaplar Da Aynı Muameleye (eleştirel Analiz) Tabi Tutulmalıdır. Aksi Halde Gelişme Olmaz; Müsademe-i Efkardan Barika-i Hakikat Doğmaz.
bu, Eleştirel Akıldır; Ümmetin Kolektif Ruhunun Yanlış Olanı Kim Olursa Olsun, Nerede Geçiyorsa Geçsin Durdurması, Ayıklamasıdır. Şu Anki Yaşayan Nesiller Olarak Bize Düşenin Bu Olduğunu Düşünmekteyim.
bu Yapılmadığı Taktirde Bin Sene Önce Uydurulmuş Bir Hadis Nesilden Nesile Aktarılıp Gelir De Kimsenin Ruhu Duymaz. Çünkü Eleştirel Akıl Olmadan, Özeleştiri Olmadan, Geçmişe Körü Körüne Bağlılık Sürüp Gidiyorsa, Her "gâle Resullulah (s.a.v)…" Sözüne İçimizin Yağı Eriyip Uyuyorsak Evin Yolunu Bulamayız. Zira Ortalık Uydurma Hadis Kaynıyor. Önlem Almak, Süzgeçten Geçirmek, "dur Bakalım" Demek, İnce Eleyip Sık Dokumak Zorundayız.
bu Anlamda "hz. Peygamber" İle Ona Ait "hadis" İddiasını Aynı Şey Olarak Görmemek Gerekir. Her "hadis" İddiasını Duyduğumuzda Peygambere Olan Büyük Saygımız Ve Sevgimiz Nedeniyle İçimizin Yağı Eriyip Kendimizden Geçemeyiz. Aksi Halde Tam Da Uydurmacıların Beklentisi Doğrultusunda Hareket Etmiş Oluruz. Onlar Zaten Bunu Bildikleri İçin Kendi Fikirlerini "gale Seyyid-i Kainat Ve Nebiy-i Muhterem Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v)…" Karizmasının Arkasına Sığınarak Zerketmektedirler…
oysa Hz. Peygamber İşte O Bildiğimiz Allah'ın Resülüdür. Hadis İse, Sonradan Onun Tarafından Söylendiği İddia Edilen Sözdür. Zaten Hadis Kelimesi Sözlükte "sonradan Ortaya Çıkan, İcat Edilen" Demektir. Dolayısıyla Onun Tarafından Söylendiğinin İnandırıcı Delillerle İspat Edilmesi, Kanıtlanması Gerekir. Az Önce Geçtiği Gibi, Bir Hadisin Sırf Meşhur Bir Kitapta Geçiyor Olması Yeterli Değildir. Bir Sürü Şarttan Daha Geçmesi Gerekir. Bu Tür Şartlar Sütten Dilimiz Yandığı İçin Yoğurdu Üfleyerek Yemek İstememizden Kaynaklanmaktadır. Şu Halde Bu Şartların Geçmişte Konması Doğruydu, Haklıydı, Kesinlikle Gerekliydi. Şu An Daha Da Geliştirilmeli Ve Hatta Zorlaştırılmalıdır.
***
şimdi…
şu An İslam Dünyasında Dokuzu (kütüb-ü Tis'a) Sünni Dünyanın, Dördü De (el-kafi) Şii Dünyanın Elinde Olmak Üzere 13 Büyük Hadis Kitabı Var. Bu Kitaplarda Yarı Yarıya Olmak Üzere Yaklaşık 30 Bin Civarında Hz. Peygambere ( Ve Hz. Ali Ve İmamlara Çünkü Şiiler Onlardan Gelene De Hadis Diyor) Ait Olduğu İddia Edilen Rivayet Bulunuyor.
bunların Hepsini Hz. Peygamber Söylemiş Midir?
bunları Hz. Peygamber'in Gerçekten Söylediğine İkna Olmamız Lazım. Öyle Yağma Yok.
hz. Peygamber Kuran Dışında Hiçbir Şey Söylemeden, Başka Hiçbir Söz Dahi Ağzından Çıkmadan Gitmiş Değildir Herhalde. Mutlaka Çeşitli Vesilelerle Bir Şeyler Söylemiştir. Bu Söyledikleri Etrafındaki Sahabeler Tarafından Duyulmuştur Ve Değişik Yollardan Aktarılmıştır. Duyan Duymayana Söylemiştir. Fakat Zaman İçinde Bunların İçine Uydurmaları Da Karışmıştır. Buna Önlem Olsun Diye Cerh Ve Tadil Çalışmaları Olmuş, Ayıklama Faaliyetlerine Girişilerek Değişik Dönemlerde Mevzuat (uydurma Hadisler) Kitapları Yazılmıştır.
tarihten Günümüze Bunların En Önemlileri Arasında, Örneğin İbnu'l-cevzi'nin Kitabü'l-mevzuat Mine'l-ehadisi'l-merfuat'ı, Mecdüddin El-firuzabadi'nin Hatimetü Sifri's-saade'si, Celalüddin Es-suyuti'nin El-leal-masnua Fi'l-ehadisi'l-mevzua'sı, İbnu Arrak El-hicazi'nin Tenzihü'ş Şeriati'l-merfüani'l-ahbari'ş Şeriati'l-mevzua'sı, Şemseddin-i Sehavi'nin Makasıd-ı Hasene'si, Ali B. Sultan El-kari'nin El-mevzuat'ı (türkçe'ye Çevrildi), Muhammed B. Ali Eş-şevkani'nin El-fevaidü 'l Mecmua Fi 'l-ehadisi'l Mevzua'sı (türkçe'ye Çevrildi), Ebü'l-hasenat Abdu'l-hayy El-leknevi'nin El-asaru'l-merfuda Fi'l Abbari'l-mevzua'sı Ve Türkçe Olan M. Yaşar Kandemir'in Mevzû Hadisler, Menşei, Tanıma Yolları Ve Tenkidi İle M. Hayri Kırbaşoğlunu'nun Alternatif Hadis Metodolojisi'ni Bir Çırpıda Sayabiliriz.
bu Kitaplarda Binlerce Hadisin Tenkidi Yapılır, Uydurma Olanları Tanıma Yolları Gösterilerek Ölçüler, Kriterler Konur Ve Her "gale Resullulah (s.a.v)…" Diye Başlayan Söze Hadis Denemeyeceği Delilleriyle Anlatılmaya Çalışılır. Bunlar Boşuna Ortaya Çıkmamıştır.
bu Tür Kitaplarda Çok Önemli Bazı Kriterlerden Bahsedilmiştir. Sadece Bunlara Bakmak Bile Bir İpucu Verebilir. Liste Uzayabilir Ama Bunlardan En Önemlilerini Birkaç Madde Halinde Şöylece Sıralayabiliriz;
1- Hadis, Doğrudan Doğruya Hz. Peygamber'in Dilinden Olmalıdır.
2- Hadis, Kuran'a Aykırı Olmamalıdır.
3- Hadis, Aklın Ve Duyuların Apaçık (bedihi) Verilerine Aykırı Olmamalıdır.
4- Hadis, Gelecekle İlgili Yer, Zaman, Tarih, Kişi, Topluluk İsmi Vermemeli, Bunları Övgü Veya Yergi İçermemelidir.
5- Hadis, İtikatla İlgili Olmamalıdır Çünkü Haber-i Vahid İtikatta Delil Olmaz. Bütün Hadisler İlim İfade Etmesi Açısından Haber-i Vahittirler. Yani Kuran Gibi Geniş Topluluklarca Rivayet Edilmezler. Her Sahebe Kendi Duyduğunu Tek Kişi Olarak Hz. Peygamberden Aktarır. Bunun İçin Ona Haber-i Vahit Denir.
6- Hadis, Daha Çok Bir Evrensel Ahlaki Öğüt İçeriyor Olmalı Veya Yaşayan Sünnetle Gelen Bir İbadetin Nasıl Yapılacağını Gösteriyor Olmalıdır. Güvenilir Hadislerin Büyük Çoğunluğu Da Zaten Böyledir.
sadece Bu Altı Kriter Bile Yukarıda Anılan 13 Kitaptaki Yaklaşık 30 Bin Rivayete Vurulduğunda En Az Yarısından Fazlasının Elendiğini Görülür. Geriye, Büyük Çoğunluğu Evrensel Ahlaki Öğütler Ve Ondan Daha Az Bir Kısmı Da, Şu An Yaşanılan Ve Kuran'da Zaten Yer Alan Namaz, Oruç, Hac, Zekat, Abdest Gibi İbadetlerin Nasıl Yapılacağına Dair Örneklikler Anlamına Gelen Rivayetler Kalır Ki Asıl Uyulması Gereken Hadisler De Bunlardır.
***
evrensel Ahlaki Öğütlerden Maksat İyilik, Güzellik, Doğruluk, Dürüstlük, Erdem, Mertlik, Söz, Namus, Vefa, Ana Babaya Saygı, Çocuk Sevgisi, Kadınlara İyi Davranma, Yoksula Yardım, Mahrumu, Mazlumu Ve Mağduru Koruma, Komşu Hakkı Vb. Zaten Her Toplumda Atasözleri, Güzel Sözler Ve Deyişler Şeklinde Beliren Temel İnsanlık Hasletleridir.
asıl Sahih Hadisler Bunlardır. Bu Sözlerin Bir Benzerini Bir Çin Atasözü, Bir Kızılderili Şiiri Veya Bir Rus Deyişi Olarak Da Duymuş Olabilirsiniz. Konfüçyüs'e, Buda'ya Veya Bir Bilge Kişiye Ait Söz Olarak Da İşitmiş Olabilirsiniz. Hepsi Aynı Kandilden Konuşurlar. Bu Anlamda Milletlerin Anonim Ruhu Olan Atasözleri, Saf Dinlerin Ruhu Gibi Yalan Söylemez. Birbirine Benzerler, Hemen Tanırsınız Onları.
demek Ki (şiilerin Hadis Anlayışı Da Dahil) Genel Olarak Hadis Dediğimiz Sözler, Sahihiyle Zayıfıyla, Mevzusuyla Meşhuruyla, Aslında, Örneğin Çin Anonim Ruhunun Konfüçyüs'de Billurlaşarak İyi, Güzel Ve Doğru Namına Ne Varsa Ona Atfetmesi Gibi, İslam Milletlerinin Anonim Ruhunun Hz. Muhammed'te Billurlaşmış Halidir.
içinde O Anonim Ruhun Arayışlarını, Acılarını, Özlemlerini, Umutlarını Ve Aynı Zamanda Da Acizlik Ve Zayıflıklarını Bulursunuz. Sünni Kitaplarda Bir Çok Hadis Tenkit Edilirken "aslında Bu Söz Hasan-ı Basri'ye Aittir, Arapların Şu Şiirinden Alınmadır, Sırrı Sakati'nin Sözüdür…" Vs. Denilerek Eleştirilmesi, Şii Kitaplarda Da Cefer-i Sadık'ın Veya Muhammed Bakır'ın Sözleri Olarak Da Aktarılması Bunu Gösterir.
yani, İslam Milletlerinin, Yeryüzünün Tozuna Toprağına Bulanarak, Olaylar İçinde Yoğurularak Akıp Gelen Bilinçaltı, Peygamberden Gelen Rivayet Kandiline Katılarak Kendini Onunla İfade Etmiştir. Bu Nedenle Bir Taraftan Umudu, Hasreti, Arayışı, Diğer Taraftan Da Zaafiyeti, Acizliği Ve Eksikliği Bir Arada Barındırır. İyilik, Güzellik, Doğruluk, Dürüstlük, Adalet Vs. İle İlgili Sözler Birincisine, İsa, Deccal, Mehdi, Kadını Aşağılama, Erkek Egemen Söylemler Vs. İkincisine Örnektir.
bu Anlamıyla Hadis Külliyatı, Şu An Yıkılmış Bir Uygarlığın, Bir Zamanlar Parlak Başarılar Elde Etmiş Bir Yaşanmışlığın Kayıtlara Yansımış Söz Deposudur. Şu An Üzerine Sünger Çekilmesi Değil, Süzgeçten Geçirilmesi, Yeniden Ele Alınması, Yukarıdaki Gibi Kriterler Oluşturularak Ayıklanması, Buradan Diğer Milletlerin Anonim Ruhuyla Mukayese Edilmesi, Böylece De İnsanlık Terazisinde Tartılması Gerekir. Toptan Bir Kenara Atılamayacağı Gibi Toptan Kabul De Edilemezler.
***
uygulamalı Bir Örnekle Ne Demek İstediğimi Açayım;
önce Yukarıdaki Onüç Meşhur Kitaptan Oluşan Hadis "deposuna" Bakıyoruz. İçlerinden Az Önceki Altı Kritere Uyanlardan Bir Demet Seçip Çıkarıyoruz, Örneğin;
"sizin En Hayırlınız Ahlakı En Güzel Olanınızdır." (tırmizi, Muslim)
"iyilik Güzel Huydur. Günah Vicdanını Rahatsız Eden, İçinde Sakladığın Ve İnsanların Duymasından Hoşlanmadığın Şeydir." (muslim, Tırmizi).
"ya Ebu Zer! Ne Tedbir Gibi Akıl, Ne Haramdan Kaçınmak Gibi Vera, Ne De Güzel Ahlak Gibi Müruvvet Bulunur." (nesei)
"allahım! Ayrılık Ve Bozgunculuktan, İkiyüzlülük Ve Kötü Ahlaktan Sana Sığınırım." (ebu Davud, Nesei)
"üç Kimse Var Ki Cennete Giremeyecektir: Zina Eden İhtiyar, Yalancı Hükümdar Ve Kibirli Fakir." (muslim, Nesei).
"kibirli Ve Kendinde Olmayan Şeylerle Öğünen Kimse Cennete Giremez." (ebu Davud)
"bir Adam "ya Resulallah, İnsanların En Erdemlisi (hayırlısı) Kimdir?" Diye Sordu. "çok Yaşayıp Ameli Güzel Olandır" Buyurdu. "peki, İnsanların En Kötüsü Kimdir?" Diye Sordu, "çok Yaşayıp Ameli Kötü Olandır" Buyurdu. (tırmizi).
"bir Adam "ya Resulallah, Ben Allah Yolunda Savaşmak İstiyorum" Dedi. "annen Sağ Mıdır?" Diye Sordu. Evet Deyince "ayağına Sarıl, Cennet Oradadır" Buyurdu. (tabarani)
"asıl Zenginlik Mal Çokluğu Değil Gönül Zenginliğidir." (buhari, Müslim, Tirmizi).
"hz. Peygamber Bir Gün "pehlivan Kimdir, Bilir Misiniz?" Diye Sordu. "güreşte Yenilmeyendir" Dedik. "hayır Dedi, Asıl Pehlivan Öfkesini Yenendir." (müslim, Ebu Davud).
"müslümanların En Faziletlisi Kimdir? Diye Sorulunca "elinden Ve Dilinden Müslümanların Emin Olduğu Kimsedir" Buyurdular." (tirmizi)
"kendin İçin İstediğini Mümin Kardeşin İçin De İstemedikçe Kamil Mümin Olamazsın." (buhari)
"birbinizi Sevmedikçe İman Etmiş Olamazsınız, İman Etmedikçe De Cennete Giremezsiniz" (buhari, Müslim).
"resulullah Bir Yere Seriyye Gönderdi. Seriyye Geri Döndüğünde Onlara Şöyle Buyurdu. "afferin Küçük Cihadı Yerine Getirip De Büyük Cihadı Baki Kalanlara." Denildi Ki, "ya Resulullah! Büyük Cihad Da Neyin Nesi! Hazret "nefs İle Cihad" Buyurdu." (el-kafi).
***
şimdi, "iç Kriterlerden" Geçen Bu Rivayetleri "dış Kriterlere" Yani Diğer Milletlerin Anonim Ruhu Olan Atasözleri Ve Deyişleriyle Karşılaştırıyor, İnsanlık Terazisinde Tartıyoruz;
"her Şey Bir Güzelliğe Sahiptir Fakat Bunu Herkes Görmez. (konfüçyüs)
"bir Adamdan Şüpheleniyorsan Onu İşe Alma, İşe Alıyorsan Ondan Şüphelenme" (çin Atasözü)
"kalbinde Yeşil Bir Dal Bulundurursan Şakıyan Kuşlar Gelir. (çin Atasözü)
"eşek Olursan Semer Vuran Çok Olur" (türk Atasözü)
"yiğit Harpte, Dost Dertte, Olgun Adam Öfkelenince Belli Olur." (arap Atasözü)
"dünyada Üç Şey Gizlenmez: Duman, Aşk, Parasızlık." (arap Ötasözü)
"kadehin İçinde, Denizde Boğulanlardan Çok Daha Fazla İnsan Boğulmuştur. (alman Atasözü)
"parlayan Herşey Altın Değildir." (alman Atasözü)
"güzellik, Bakan Kimsenin Gözündedir." (fransız Atasözü)
"kurt Dumanlı Havayı Sever." (fransız Atasözü)
"başkasından Üstün Olmamız Önemli Değildir. Asıl Önemli Olan Şey, Dünkü Halimizden Üstün Olmamızdır." (hind Atasözü)
"don Kişot Olmak İçin Yola Çıkan Pek Çok İnsan Evine Sanco Panco Olarak Döndü." (ispanyol Atasözü)
"eline, Diline, Beline Sahip Ol" (mani)
"doğru Davranmak İçin Şu Beş Şeyi Yapma; Yalan, Zina, Adam Öldürmek, Hırsızlık, İçki İçmek" (konfüçyüs).
"sevmek Keman Çalmak Gibidir, Bilmeyen Kötü Sesler Çıkarır." (bolivya Atasözü)
"az Kork, Çok Umut Et; Az Ye, Çok Çiğne; Az Homurdan, Çok Nefes Al; Az Konuş, Çok Anlat; Az Nefret Et, Çok Sev Ve En Güzel Şeyler Seninle Olsun" (iskandinav Atasözü)
***
daha Bunlar Gibi Onlarca, Yüzlerce Örnek Zikredilebilir.
burada Yapılmak İstenen Şudur: Artık Eski Hadis Alimlerinin Kitaplarını Yazarken Kullandığı Hasen, Merfu, Muttasıl, Munkatı Vs. Kriterlerinin Bizim İçin Bir Anlamı Kalmamıştır. Onlar Bir Şekilde Bunları Oluşturarak Kitaplarını Yazmışlardır. Ve Bu Kitaplar Şu An Bizim Elimizdedir. Bizim De Şimdi Bu Kitaplarda Geçen Sözleri Birer "depo" Olarak Görüp Süzgeçten Geçirmemiz Gerekir. Sonra Onları Oluştuğu Tarihsel Coğrafya Ve İklimden Çıkarıp İnsanlık Alemi İle Test Etmemiz Lazım. Onlarınkini Bizimki İle Bizimkini Onlarınki İle Karşılaştırmamız Lazım. Bu Bize Çok Şey Öğretecektir. İnsanlığın Ortak Bir Aklının, Akıp Gelen Ortak Bir Vicdanının Olduğunu Göreceğiz. Kuran'ın "ma'ruf" (tanınıp Bilinen) Dediği Tam Da Bu Değilse Nedir?
artık Bizim İçin Sahih Hadis Demek, İnsanlığa Söyleyebilecek Hale Gelmiş Sözümüz Demektir. Çünkü Çok Badirelerden Geçmiş, İç Savaşlardan Çıkmış, Cerh Ve Tadillere Uğramış, Tenkit Edilip Süzgeçten Geçirilmiş Ve Bu Günlere Gelmişlerdir. Şimdi Biz Artık O Tür Cerh Ve Tadillerle Uğraşamayız, Biz O Nesil Değiliz. Bizim Artık Bunlar İçinden İnsanlığa Sunmalar Yapmamız Lazım. Eğer Rivayet Ettiğiniz Söz Bir Çinli İçin, Bir Meksikalı İçin, Bir Rus İçin Bir Anlam İfade Etmiyorsa, Sizin Kendi Tarihsel Coğrafyanızda, Oranın Şartlarında Kalmış Demektir. Oradan Dışarı Çıkınca Da Bir Anlamı Yok Demektir. Artık Onu Rivayet Edip Durmanın Ne Anlamı Var? Elimizdeki "hadis Deposundan" Öyle Sözler Seçmeliyiz Ki Bir Çinli Veya Meksikalı Bunu Duyduğunda "ne Güzel Söylenmiş, Buna Benzer Bir Söz De Bizim Atasözlerinde Var" Diyebilmeli. Yukarıdaki Hadis Örnekleri Bir Fikir Vermiş Olmalıdır.
işte Günümüzün Sahih Hadisleri Bunlardır.
sahih Hadis Bu Anlamda İnsanlığın Aklına, Vicdanına, Fıtratına, Sağduyusuna Hitap Eden Sözdür. İnsanlığın Ortak Akıl Ve Vicdanının, Mekkeli Bir Öksüzün Aklında Ve Vicdanında Dile Gelişidir. İnsanlığın Anonim Ruhunun Evrensel Bir Peygamber Olması Sebebiyle Hz. Muhammed Lisanından İfade Edilişidir. Bunu Herkes Kendi Lisanına Rahatlıkla Tercüme Edebilir Çünkü Onlarda Da Buna Benzer Sözler Vardır. Edemiyorsa, Diğer Milletlerin Fıtrat Ve Vicdanında Bir Karşılığı Yoksa Bilin Ki Onu Hz. Muhammed Söylememiştir.
örneğin "hz. Peygamber Mübarek İdrarını Maşrapayla Yatağının Altın Koymuştu. Ümmü Habibe'nin Hizmetçisi Bürke Adındaki Kadın Onu İçti. Hz. Peygamber "bu Senin Sağlığına İyi Gelecektir" Dedi Ve O Kadın Bir Daha Hastalanmadı" (darakutni Ve Tabarani'den Naklen Suyuti'nin El-hasaisu'l-kübra'sında Geçer. C. 1, Shf. 193) Rivayetini Duyan İnsanlık Fıtrat Ve Vicdanı Derhal Onu Dışına Atar, Kabul Etmez Çünkü Uydurmadır, Böyle Bir Şey Asla Olmamıştır.
öte Yandan Peygamberin Akla Ve Vicdana Hitabeden Apaçık Sözlerine Karşı Çıkanlar Da Tabiki Olmuştur. Bunlara Yakından Bakın, Vicdanlarıyla Baş Başa Kaldıklarında Onu Tasdik Etmekten Geri Duramadıklarını Görüsünüz. Ama Toplumda Üslendikleri Rol, Menfaat Ve Çıkarları İnkar Etmelerini Gerektirdiği İçin Körü Körüne Güneşi Balçıkla Sıvamaya Kalkarlar. Ebu Cehil'in Bir Gün Yalnız Kaldığında "bak Muhammed, Söylediklerin Güzel Şeyler Ama Biz Bu Putları Terk Edersek Kureyş Aç Kalır" Sözü Buna En Çarpıcı Örnektir.
***
benim Kanaatim Odur Ki Herhangi Bir Peygamber -örnek Olsun Diye Söylüyorum- "annelerinizle Evlenebilirsiniz" Deseydi, Peygamber Olduğuna Bakılmaz Derhal Reddedilirdi. Çünkü İnsanlık Vicdan Ve Fıtratı Öyle Sağlam Bir Dayanaktır Ki Peygamberleri Bile Test Eder. Peygamberler Onun Dile Gelen Soylu Sesi (lisan-ı Sıdk) Oldukları İçin Söyledikleri Sonra Çağlarda Bile Olsa Özgür Vicdanlarda Makes Bulmuştur…
r. İhsan Eliaçık
