A
akkuru
Ziyaretçi
DAVRANIŞ SORUNLARIYLA BAŞA ÇIKMADA KULLANILAN CAYDIRICI TEPKİLER
Görmezden Gelme
Sorunlu davranış, çocuğun kendisine ve çevresine zarar vermiyor sadece ilgi çekmek amacıyla yapılıyorsa görmezden gelme, bu davranışın azaltılmasında en etkili caydırıcı tepki olarak kullanılmaktadır. Bu tepki, çocuğun sorunlu davranış olarak belirlenen davranışı ortaya çıktığında, yetişkinin çocukla herhangi bir ilişki kurmadan o davranış karşısında tepkisiz kalması olarak tanımlanabilir. Böyle bir durumda, çocukla göz kontağı kurmanın bile, çocuğun o davranış ile ilgilenildiğine yönelik bir tepki olacağı unutulmamalıdır. Çocuğun sorunlu davranışlarını görmezden gelme, ona bu davranışları sonucunda, istediği ilgi ya da ödülü alamayacağını ifade etmenin bir yoludur.
Ancak, anne-babalar için görmezden gelme, zaman zaman uygulaması zor bir teknik olabilmektedir. Sorunlu davranışı görmezden gelme, çocukla göz kontağı kurmama, ona bağırmama, çocuğun yaptığı davranışın önemsenmediğini gösterme şeklinde uygulanmalıdır. Bununla birlikte, eğer çocuk ilgi çekmek amacıyla bağırıyor ve kendini yere atıyorsa, bu davranışı görmezden gelmek oldukça zordur. Böyle durumlarda yapılacak olan, o ortamdan uzaklaşarak ev içinde bir başka odaya gitmek ve bir başka şeyle ilgilenmek olmalıdır. Böylece, sorunlu davranıştan uzaklaşılmış olunacaktır. Bazı durumlarda çocuk, yetişkinin ilgisini çekmek için onun konuşmasını bölebilir ya da kucağına çıkmaya çalışabilir. Bu tip davranışlar karşısında, çocuğu uzaklaştırmak zor olmasına rağmen yetişkin konuşmasını sürdürmeli ve onu kucağından indirmelidir. Yetişkinin davranışı ile çocuğa verilen mesaj, sorunlu davranışın artık ilgi çekmediği ve çocuğun davranışını değiştirmesi gerektiği yönündedir.
Yetişkinin, çocuğun sorunlu davranışına gösterdiği bu yeni tepki (görmezden gelme), başlangıçta onun sorunlu davranışını arttırmasına neden olabilir. Çünkü bu tepki, çocuğun, tamamen yetişkinin ona ilgi göstermesini sağlamak için geliştirdiği bir davranıştır. Ancak yetişkinin tutarlılığı devam ettiği sürece, çocuğun sorunlu davranışlarının azalacağı, hatta zaman içinde tamamen yok olacağı beklenmektedir. Örneğin: Ahmet her sabah kardeşi okula giderken onun arkasından ağlıyor, bağırıyor ve kendisini yere atıyordu. Bu durum karşısında annesi Ahmet’i kucağına alarak ona şarkı söylüyor ve onu sakinleştirmeye çalışıyordu. Ahmet, annesinin onu kucağında sallayarak, kendisine şarkı söylemesinden çok hoşlandığı için bu davranışı her sabah tekrarlıyordu. Anne, Ahmet’in bu davranışlarının o an için durmasını sağlıyor, ancak her sabah tekrar edilmesine de ortam hazırlamış oluyordu. Anne her sabah aynı şekilde tekrarlanan ağlama ve bağırma davranışlarının kucağa alma ve şarkı söyleme ile azalmadığını fark ederek, görmezlikten gelmeyi uygulamaya karar verdi. Uygulama başlangıcında, Ahmet’in ağlama ve bağırma davranışları karşısında anne onu kucağına almak yerine, yaptığı işe devam etti ve Ahmet ile hiç ilişki kurmadı. Ahmet, bu tepkiye önceleri çok şaşırdı ve annesinin ilgisini çekmek için ağlama ve bağırmaların şiddetini ve süresini daha da arttırdı. Anne, her seferinde aynı tutarlılık ve sabırla Ahmet’in bu davranışlarını görmezden geldi. Zaman içinde Ahmet, sorunlu bu davranışlarının annesinin hiç ilgisini çekmediğini görerek azalttı.
Ödülü Geri Çekme
Davranış değiştirme yönteminde ödül, uygun davranışın gösterilmesini kolaylaştırmak ve sorunlu davranışı uygun davranışa dönüştürmek amacıyla kullanılmaktadır. Eğer çocuk, sürekli olarak parmağını emiyorsa , çok sevdiği bir oyuncağı ile oynaması sağlanarak bu davranışı engellenebilir. Çocuk, uygun davranışı yerine getirdiğinde ödül aldığını bilirse, davranışını sorunlu davranış haline dönüştürmeyecektir.
Ödülü geri çekme tekniği, herhangi bir etkinlik sırasında çocuğun yaptığı sorunlu davranışa karşı, yetişkinin çocuğun sahip olduğu hoşlandığı bir şeyi geri çekmesi ve bir süre tepkisiz kalmasıdır. Bu durumda çocuk bir süre için hoşlandığı şeyden mahrum kalacak ancak sorunlu davranışı düzeldiğinden hoşlandığı şeye devam edebileceğini öğrenecektir. Örneğin: Sanem, annesi ile birlikte boyama yaparken kağıt yerine sürekli masayı boyamaktaydı. Bu davranış karşısında annesi kısa bir süre için boyayı alıyor, sonra geri vererek Sanem’e kağıdı boyaması gerektiğini hatırlatıyordu. Sanem uzun bir süre annesinin bu tepkisine aldırmadan masayı boyamaya devam etti, aynı zamanda annesinin kendi yaptığı etkinliği engellemesi nedeniyle ağladı ve bağırdı. Ancak annesinin tutarlı bir şekilde Sanem’in önünden boyaları ve kağıdı alması ve her seferinde kağıdı boyaması gerektiğini hatırlatması ile Sanem boyaları sadece kağıdı boyamakta kullanabileceğini öğrendi. Bir süre sonra Sanem, masa yerine tamamen kağıdı boyamaya başlayarak, hoşlanarak yaptığı bu etkinliği sürdürdü.
Alternatif sunma
Çocuğunuz uygun olmayan bir davranış girişiminde bulunurken, uygun bir davranış önerisiyle karşısına çıkarsanız, diğerinden vazgeçebilir. Örneğin, kumaş bebeğini yıkamaya kalkan bir çocuğa, plastik bebeğini yıkaması önerilebilir.
Kesin bir “Hayır”
Eğer sert ve kararlı şekilde “Hayır”derseniz, ve çocuğunuz yapmakta olduğu yaramazlığa ara verirse, hemen başka bir şeyle ilgilenmesini sağlamaya çalışın. “Hayır”ı tekrarlamaktan kaçının; çok duymak duyarsızlığa yol açar.
Sözel uyarı
Çocuğunuza yanlışını düzeltme şansı tanıyın. “Az önce baban ne demişti?”, ya da “Bıçaklarla ilgili kuralımız neydi?” gibi……. Böyle bir uyarı, en azından, çocuğa yaptığını tekrar değerlendirme fırsatı verebilir.
Her zaman
Kurallarla ilgili tartışmaktan, bağırmaktan, fikrinizi değiştirmekten, yarı yolda vazgeçmekten ve Kısasa-kısastan (Sen bana vurursan, ben de sana vururum!) kaçının. Çünkü bunlar sorunu arttırıcı bir rol oynayabilecek şeylerdir.
Moralinizi Yüksek Tutunuz
Yukarıda yazdıklarımızı eksiksiz olarak yerine getirmek ancak süper bir insanın başarabileceği bir iştir. Öyle bir süper kişi yeryüzünde olmayacağına göre, zaman zaman sizler de bazı ilkeleri uygulamada zorlanabilirsiniz. Çok deneyimli anneler, hatta öğretmenler için bile, davranış sorunlarıyla başa çıkmak kolay bir iş değildir. Zaman zaman işler hiç de planladığınız gibi gitmeyebilir. Yapmanız gereken, olabildiğince sakin olmaya çalışarak, kararlılığınızı bozmadığınız sürece eninde sonunda kazananın siz olacağına ilişkin inancınızı sürdürmenizdir.
Çocuğunuzun davranış sorunlarıyla uğraştığınız günlerde, ailenizden ve arkadaşlarınızdan biraz daha fazla desteğe gereksiniminiz olabilir. Ya da kendinize dinlenmek ve rahatlamak için ek zaman ayırmanız gerekebilir. Yardım istemekten ya da kendinize zaman ayırmaktan çekinmeyin. Unutmayın ki, bunları çocuğunuz için, onunla daha iyi ilgilenebilmek için yapacaksınız.
Çocuğunuzun gösterdiği her ilerleme için, küçük bir ilerleme de olsa, kendinizi ödüllendirmeyi ihmal etmeyin. Çocuğunuzun davranış sorunlarıyla baş etmek, sizden çok kendisinin yararına olacaktır. Ona, daha çok arkadaş edinme, daha fazla beceri kazanma ve olumlu davranışlar sergilemekten daha fazla zevk alma fırsatı yaratacaktır.
Görmezden Gelme
Sorunlu davranış, çocuğun kendisine ve çevresine zarar vermiyor sadece ilgi çekmek amacıyla yapılıyorsa görmezden gelme, bu davranışın azaltılmasında en etkili caydırıcı tepki olarak kullanılmaktadır. Bu tepki, çocuğun sorunlu davranış olarak belirlenen davranışı ortaya çıktığında, yetişkinin çocukla herhangi bir ilişki kurmadan o davranış karşısında tepkisiz kalması olarak tanımlanabilir. Böyle bir durumda, çocukla göz kontağı kurmanın bile, çocuğun o davranış ile ilgilenildiğine yönelik bir tepki olacağı unutulmamalıdır. Çocuğun sorunlu davranışlarını görmezden gelme, ona bu davranışları sonucunda, istediği ilgi ya da ödülü alamayacağını ifade etmenin bir yoludur.
Ancak, anne-babalar için görmezden gelme, zaman zaman uygulaması zor bir teknik olabilmektedir. Sorunlu davranışı görmezden gelme, çocukla göz kontağı kurmama, ona bağırmama, çocuğun yaptığı davranışın önemsenmediğini gösterme şeklinde uygulanmalıdır. Bununla birlikte, eğer çocuk ilgi çekmek amacıyla bağırıyor ve kendini yere atıyorsa, bu davranışı görmezden gelmek oldukça zordur. Böyle durumlarda yapılacak olan, o ortamdan uzaklaşarak ev içinde bir başka odaya gitmek ve bir başka şeyle ilgilenmek olmalıdır. Böylece, sorunlu davranıştan uzaklaşılmış olunacaktır. Bazı durumlarda çocuk, yetişkinin ilgisini çekmek için onun konuşmasını bölebilir ya da kucağına çıkmaya çalışabilir. Bu tip davranışlar karşısında, çocuğu uzaklaştırmak zor olmasına rağmen yetişkin konuşmasını sürdürmeli ve onu kucağından indirmelidir. Yetişkinin davranışı ile çocuğa verilen mesaj, sorunlu davranışın artık ilgi çekmediği ve çocuğun davranışını değiştirmesi gerektiği yönündedir.
Yetişkinin, çocuğun sorunlu davranışına gösterdiği bu yeni tepki (görmezden gelme), başlangıçta onun sorunlu davranışını arttırmasına neden olabilir. Çünkü bu tepki, çocuğun, tamamen yetişkinin ona ilgi göstermesini sağlamak için geliştirdiği bir davranıştır. Ancak yetişkinin tutarlılığı devam ettiği sürece, çocuğun sorunlu davranışlarının azalacağı, hatta zaman içinde tamamen yok olacağı beklenmektedir. Örneğin: Ahmet her sabah kardeşi okula giderken onun arkasından ağlıyor, bağırıyor ve kendisini yere atıyordu. Bu durum karşısında annesi Ahmet’i kucağına alarak ona şarkı söylüyor ve onu sakinleştirmeye çalışıyordu. Ahmet, annesinin onu kucağında sallayarak, kendisine şarkı söylemesinden çok hoşlandığı için bu davranışı her sabah tekrarlıyordu. Anne, Ahmet’in bu davranışlarının o an için durmasını sağlıyor, ancak her sabah tekrar edilmesine de ortam hazırlamış oluyordu. Anne her sabah aynı şekilde tekrarlanan ağlama ve bağırma davranışlarının kucağa alma ve şarkı söyleme ile azalmadığını fark ederek, görmezlikten gelmeyi uygulamaya karar verdi. Uygulama başlangıcında, Ahmet’in ağlama ve bağırma davranışları karşısında anne onu kucağına almak yerine, yaptığı işe devam etti ve Ahmet ile hiç ilişki kurmadı. Ahmet, bu tepkiye önceleri çok şaşırdı ve annesinin ilgisini çekmek için ağlama ve bağırmaların şiddetini ve süresini daha da arttırdı. Anne, her seferinde aynı tutarlılık ve sabırla Ahmet’in bu davranışlarını görmezden geldi. Zaman içinde Ahmet, sorunlu bu davranışlarının annesinin hiç ilgisini çekmediğini görerek azalttı.
Ödülü Geri Çekme
Davranış değiştirme yönteminde ödül, uygun davranışın gösterilmesini kolaylaştırmak ve sorunlu davranışı uygun davranışa dönüştürmek amacıyla kullanılmaktadır. Eğer çocuk, sürekli olarak parmağını emiyorsa , çok sevdiği bir oyuncağı ile oynaması sağlanarak bu davranışı engellenebilir. Çocuk, uygun davranışı yerine getirdiğinde ödül aldığını bilirse, davranışını sorunlu davranış haline dönüştürmeyecektir.
Ödülü geri çekme tekniği, herhangi bir etkinlik sırasında çocuğun yaptığı sorunlu davranışa karşı, yetişkinin çocuğun sahip olduğu hoşlandığı bir şeyi geri çekmesi ve bir süre tepkisiz kalmasıdır. Bu durumda çocuk bir süre için hoşlandığı şeyden mahrum kalacak ancak sorunlu davranışı düzeldiğinden hoşlandığı şeye devam edebileceğini öğrenecektir. Örneğin: Sanem, annesi ile birlikte boyama yaparken kağıt yerine sürekli masayı boyamaktaydı. Bu davranış karşısında annesi kısa bir süre için boyayı alıyor, sonra geri vererek Sanem’e kağıdı boyaması gerektiğini hatırlatıyordu. Sanem uzun bir süre annesinin bu tepkisine aldırmadan masayı boyamaya devam etti, aynı zamanda annesinin kendi yaptığı etkinliği engellemesi nedeniyle ağladı ve bağırdı. Ancak annesinin tutarlı bir şekilde Sanem’in önünden boyaları ve kağıdı alması ve her seferinde kağıdı boyaması gerektiğini hatırlatması ile Sanem boyaları sadece kağıdı boyamakta kullanabileceğini öğrendi. Bir süre sonra Sanem, masa yerine tamamen kağıdı boyamaya başlayarak, hoşlanarak yaptığı bu etkinliği sürdürdü.
Alternatif sunma
Çocuğunuz uygun olmayan bir davranış girişiminde bulunurken, uygun bir davranış önerisiyle karşısına çıkarsanız, diğerinden vazgeçebilir. Örneğin, kumaş bebeğini yıkamaya kalkan bir çocuğa, plastik bebeğini yıkaması önerilebilir.
Kesin bir “Hayır”
Eğer sert ve kararlı şekilde “Hayır”derseniz, ve çocuğunuz yapmakta olduğu yaramazlığa ara verirse, hemen başka bir şeyle ilgilenmesini sağlamaya çalışın. “Hayır”ı tekrarlamaktan kaçının; çok duymak duyarsızlığa yol açar.
Sözel uyarı
Çocuğunuza yanlışını düzeltme şansı tanıyın. “Az önce baban ne demişti?”, ya da “Bıçaklarla ilgili kuralımız neydi?” gibi……. Böyle bir uyarı, en azından, çocuğa yaptığını tekrar değerlendirme fırsatı verebilir.
Her zaman
Kurallarla ilgili tartışmaktan, bağırmaktan, fikrinizi değiştirmekten, yarı yolda vazgeçmekten ve Kısasa-kısastan (Sen bana vurursan, ben de sana vururum!) kaçının. Çünkü bunlar sorunu arttırıcı bir rol oynayabilecek şeylerdir.
Moralinizi Yüksek Tutunuz
Yukarıda yazdıklarımızı eksiksiz olarak yerine getirmek ancak süper bir insanın başarabileceği bir iştir. Öyle bir süper kişi yeryüzünde olmayacağına göre, zaman zaman sizler de bazı ilkeleri uygulamada zorlanabilirsiniz. Çok deneyimli anneler, hatta öğretmenler için bile, davranış sorunlarıyla başa çıkmak kolay bir iş değildir. Zaman zaman işler hiç de planladığınız gibi gitmeyebilir. Yapmanız gereken, olabildiğince sakin olmaya çalışarak, kararlılığınızı bozmadığınız sürece eninde sonunda kazananın siz olacağına ilişkin inancınızı sürdürmenizdir.
Çocuğunuzun davranış sorunlarıyla uğraştığınız günlerde, ailenizden ve arkadaşlarınızdan biraz daha fazla desteğe gereksiniminiz olabilir. Ya da kendinize dinlenmek ve rahatlamak için ek zaman ayırmanız gerekebilir. Yardım istemekten ya da kendinize zaman ayırmaktan çekinmeyin. Unutmayın ki, bunları çocuğunuz için, onunla daha iyi ilgilenebilmek için yapacaksınız.
Çocuğunuzun gösterdiği her ilerleme için, küçük bir ilerleme de olsa, kendinizi ödüllendirmeyi ihmal etmeyin. Çocuğunuzun davranış sorunlarıyla baş etmek, sizden çok kendisinin yararına olacaktır. Ona, daha çok arkadaş edinme, daha fazla beceri kazanma ve olumlu davranışlar sergilemekten daha fazla zevk alma fırsatı yaratacaktır.